حقوق والدین و فرزندان

حقوق والدین و فرزندان

از نظر اسلام والدین و فرزندان چه وظایفی در قبال هم به عهده دارند؟

اسلام از نظر حقوقى حساب ویژه‏اى براى پدر و مادر بازکرده همان گونه که در جنبه‏هاى عاطفى نیز حساب جداگانه‏اى براى آنها در نظر گرفته است.

لذا در روایات آمده که اگر پدر و مادرى از فرزندانشان راضى باشند موجب خیر و برکت و سعادت فرزند مى‏شود. اگر در حق فرزندان خود دعا کنند خداوند به این دعا توجه خاصى مى‏نماید کما این که اگر والدین از فرزندان ناراضى باشند و خداى ناکرده آنها نفرین کنند ممکن است، خداوند بر چنین فرزندانى که موجب ناراحتى والدین شوند قهر و غضب نماید حتى از نظر حقوقى در بخش قصاص و دیات آمده که اگر پدرى خداى ناکرده فرزند خود را به قتل برساند قصاص نمى‏شود مگر در یک شرایط استثنایى با تشخیص حاکم شرع، همچنین از نظر شرعى پدر و مادر مى‏توانند به اندازه نیازشان از اموال فرزند خود بردارند و مسائلى از این قبیل در فقه اسلامى زیاد وجود دارد یا در روایات آمده «نیکى کردن به والدین بزرگترین فریضه است» و  مى‏فرماید:  «بهشت زیر پاى مادران است» این همه آیه و روایت که در این زمینه وارد شده حاکى از اهمیتى است که خداوند براى والدین قائل شده است و اینها بدون حکمت نیست چه اینکه اینها در مقابل زحماتى که والدین براى فرزندان متحمل مى‏شوند ناچیز است. آنها از لحظه انعقاد نطفه تا هنگام تولد و همچنین بعد از تولد دوران شیرخوارگى و بعد کودکى مشکلاتى بسیار زیادى را متحمل شده‏اند بنابراین خداوند نیز در مقابل زحمات آنها حقوق ویژه‏ای را براى آنها قائل شده است. از این رو باید در هر شرایطى احترام آنها را نگه داشت هر چند در بعضى اوقات در برخورد با فرزندان خود دچار اشتباه شوند البته توجه به این نکته لازم است که خداوند همه انسانها را در مقابل اعمال و رفتارى که انجام مى‏دهند مورد سؤال قرار مى‏دهد و والدین نیز باید پاسخگوى اعمال و رفتار خود باشند بنابراین در همه حال ما وظیفه داریم به والدین خود احترام بگذاریم حتى اگر آنها به ما بى احترامى کنند فقط اگر آنها بخواهند ما را به کار حرامى وادار کنند یا از انجام تکلیف واجبى باز بدارند، اطاعت از آنها جایز نیست چه اینکه اطاعت خداوند بر هر کس دیگر حتى والدین نیز مقدم است.

در زیر به بعضی از  وظایف والدین اشاره می شود:

وظایف و مسئولیت های پدر و مادر:

۱٫ رسیدگی به فرزندان , والدین باید نسبت به فرزندان خود توجه کامل داشته باشند و تلاش بسیار درباره ی آنان بنمایند.

۲٫ برابری بین فرزندان , سزاوار است که والدین همه ی فرزندان خود را در دامان محبت خویش بپرورانند و بین آنها از نظر محبت و عطوفت و رعایت حالاتشان تساوی برقرار کنند از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که فرمودند: «اعدلوا بین اولادکم فی السر…» در پنهانی میان فرزندان خود برابری را رعایت کنید.

۳٫ گسترش دوستی , والدین باید محیط خانه را از دوستی و محبت آکنده کنند و بین افراد خانواده مهرورزی را گسترش دهند.

۴٫ پرهیز از سخن زشت و ناروا, والدین در قبال تربیت اخلاقی و دینی و تربیتی فرزندان مسئول هستند به همین خاطر, باید از گفتار ناپسند, سخن زشت و دشنام و هر آنچه که با عفت و پاکدامنی و حیا, مغایرت دارد پرهیز نمایند.

۵٫ مراقبت از رفتار فرزندان و نیز مراقبت از رفت و آمد آنها, چرا که اغلب جرم های اخلاقی که از فرزندان سر می زند، از عدم مراقبت والدین می باشد.

۶٫ تأدیب فرزندان، بر والدین واجب است که اگر فرزندشان کار نادرستی انجام داد، او را ادب کنند تا روح سرکشی و شرارت از وجود او ریشه کن شود.

۷٫ دور کردن کودک از مسائل جنسی , اسلام به شدت توصیه نموده که والدین موجب بیدار شدن حس شهوت و غریزه ی جنسی فرزندان نشوند و  آنان را به سوی فسق و فجور نکشانند.

۸٫ مراقبت بر تغذیه فرزندان , هم از نظر حلال و حرام بودن و هم از سالم و کامل بودن .

۹٫ انتخاب نام مناسب برای فرزندان .

۱۰٫ آشنا ساختن فرزندان با آموزه های دینی و روشهای صحیح اخلاقی .

وظایف و مسئولیت های فرزندان (برگرفته از سوره ی اسراء آیه ۲۳ و ۲۴ ):

۱٫ اطاعت و فرمانبرداری از پدر و مادر.

۲٫ نیکی و احسان و خدمت به پدر و مادر.

۳٫ اف و سخن رنجش آور به پدر و مادر نگفتن .

۴٫ بر سر والدین داد و فریاد نکردن (بلکه با آنها با سخن نیکو صحبت نماید).

۵٫ بال تواضع و فروتنی را برای والدین , فرود آوردن .

۶٫ حتی المقدور نیازهای والدین را برآوردن .

۷٫ احترام والدین را نگه داشتن که در زیر به مواردی از آن اشاره می شود:

الف) جلو والدین , پاهایش را دراز نکند.

ب ) در مناسبت های مختلف مثل روز مادر یا روز پدر, هدیه به آنها بدهد.

ج) از شوخی های نابجا و زدن حرف های زشت پیش آنها پرهیز و اجتناب کند.

د) در حق آنها و برای سلامتی آنها دعا کند.

ه ) در کارهای خانه به آن ها کمک کند.

آنچه در این زمینه اصل است، احسان به پدر و مادر و دورى از اذیت و آزار به آنان است. البته این به معناى تسلیم شدن در برابر سلیقه‏ هاى آنان نیست؛ ولى بایستى با تیزهوشى و درایت، شخصیت و مقام آنها را حفظ نمود واحترامشان را نگه‏داشت؛ ولى در عین حال باید به گونه‏ اى رفتار کرد که آنان استقلال شما را به رسمیت بشناسند و درصدد تحمیل سلیقه‏ هاى خود بر شما نباشند.

والدین و فرزندان دارای حقوقی متقابل می باشند که بخشی از آن در بیان مبارک امام علی(علیه السلام) آمده است: «ان للولد علی الوالد حقا و ان للوالد علی الولد حقا فحق الوالد علی الولد ان یطیعه فی کل شیء الا فی معصیه الله سبحانه و حق الولد علی الوالد ان یحسن اسمه، و یحسن ادبه و یعلمه القرآن؛ همانا فرزند را بر پدر و پدر را بر فرزند حقی است؛ پس حق پدر بر فرزند آن است که او رادر هر کاری جز معصیت خدا اطاعت کند و اما حق فرزند بر پدر سه چیز است: ۱- برای او نام نیک انتخاب کند. ۲- خوب تربیتش کند. ۳- و قرآن تعلیم دهد» (نهج البلاغه، حکمت ۳۹۹).از  این بیان گهر بار استفاده می شود که فرزندان را بر پدر حقی است، یعنی هر دو باید به وظایف خود عمل کنند، و بهترین راهنما برای آشنایی و عمل به وظیفه، قرآن و سخنان اهل بیت علیهم السلام است.

رسول خدا( صلی الله علیه و آله ) می فرمایند:

کسی که دختر بچه خود را شادمان کند مانند کسی است که بنده ای از فرزندان اسماعیل ذبیح را آزاد کرده باشد، و آن کس که پسر بچه خود را مسرور و دیده او را روشن کند مانند کسی است که دیده اش از خوف خداوند گریسته باشد.

پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدرومادر نیکی کنید. هرگاه یکی از آنها یا هردو نزد تو به سن پیری برسند، کمترین اهانتی به آنها روا مدار و بر آنها فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده بزرگوارانه به آنها بگو و بالهای تواضع خویش را در برابرشان از سر محبت و لطف فرود آر و بگو: پروردگار، همان گونه که آنها مرا در کوچکی تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده.