از این که با بعضی از روش های ایجاد رفتار آشنا شدیم، اینک جای این سؤال باقی است که چگونه رفتار آموخته شده را حفظ ونگهداری کنیم، به عبارت دیگر، روش های تعمیم یا گسترش رفتار چیست؟
مهم ترین اصل روان شناسی یادگیری که طبق آن، رفتار از موقعیت های خاص یادگیری به موقعیت های دیگر گسترش می یابد، اصل تعمیم است. اصل تعمیم یعنی این که وقتی فردی، رفتاری را در زمان و مکان مشخصی تحت نظارت مربی خاصی - والدین یا معلمان و مربیان - یاد گرفت و انجام داد، همین رفتار را در زمان ها و مکان های دیگر و در حضور افرادی جدید نیز بتواند انجام دهد.
مثلا، اگر کودکی در محیط خانه رفتارهایی از قبیل سلام کردن، رعایت حقوق دیگران، بهداشت، نظم و انضباط و تعاون را آموخته و به خوبی آن ها را انجام می دهد، چه باید کرد تا همین رفتارهای مطلوب را در موقعیت های دیگر و هم چنین در برخورد با افراد جدید مثلا در مهمانی ها، در مسافرت ها، در مدرسه و در اجتماعاتی غیر از خانواده نیز به راحتی و به صورت خودکار انجام دهد؟ در این باره روان شناسان یادگیری معتقدند که باید از مهم ترین اصل روان شناسی یادگیری یعنی اصل تعمیم استفاده کرد.
در تعمیم، ما بادو موقعیت روبرو هستیم: موقیعت آموزش و موقعیت تعمیم. موقیعت آموزش، موقعیتی است که رفتار، در آن یاد گرفته می شود. موقعیت تعمیم موقعیتی است که رفتار تغییر یافته باید در آن گسترش یابد; یعنی موقعیت طبیعی زندگی. یکی از عوامل مهمی که تعمیم از موقعیت اول به موقعیت دوم را سبب می شود، شباهت فیزیکی بین این دو موقعیت است. مارتین و پییر برای افزایش شباهت بین این دوموقعیت های پیشنهادی زیر را مطرح کرده اند:
1- در حین آموزش، موقعیت های طبیعی زندگی را مورد توجه قرار دهید; یعنی سعی کنید مراحل آخر موقعیت آموزش را شبیه موقعیت طبیعی سازید تابخشی از آموزش را در شرایط طبیعی انجام دهید.
2- شرایط آموزش را متنوع سازید یعنی سعی کنید تعداد محرک هایی را که رفتار باید در حضور آن ها انجام شود، افزایش دهید.
3- هنگام آموزش، سعی کنید از محرک هایی که در موقعیت طبیعی یافت می شود، استفاده کنید.
4- از برنامه های تقویت ناپیاپی استفاده کنید; یعنی هر از چند گاهی به صورت اتفاقی رفتار آموخته شده را تقویت کنید.
5- در حین آموزش، از نمونه ها و مثال های فراوان استفاده کنید.به عنوان مثال، کودک کم رو و خجولی را در نظر بگیرید که از سؤال کردن سر کلاس یا از صحبت کردن در حضور جمع پرهیز می کند. برای از بین بردن کم رویی چنین کودکی می توان از «بازی » که یکی از نیازهای طبیعی کودکان است، استفاده کرد.
سعی کنید چند بچه هم سن و سال او را به خانه آورده و ابتدا یک صحنه بازی در خانه به وجود بیاورید، کم کم این صحنه را به بیرون از خانه یعنی کوچه و محیطهای پرجمعیت دیگر که هم موقعیت طبیعی است و هم محرک های زیادی وجود دارد، ببرید. البته، در انتخاب نوع بازی باید ابتدا از بازی هایی استفاده کرد که به افراد کم تری نیاز دارد ولی می توان به تدریج بازی هایی را که معیت بیش تری نیاز دارد طراحی کرد.
در این بازی ها به بچه های کم رو مسؤولیت هایی نیز می دهیم تا مجبور شوند با دیگران حرف بزنند و امر و نهی کنند و اعتماد به نفس بیش تری در آن ها ایجاد شود. طبیعی است که اگر ما بتوانیم چنین برنامه ای را به خوبی برای چنین کودکی اجرا کنیم و از تشویق های مناسب نیز استفاده نماییم، هم علت های کم رویی او را از بین می بریم و هم شهامت سؤال کردن یا صحبت کردن در حضور جمع را در او ایجاد می کنیم. ناگفته نماند که انجام چنین کارهایی نیاز به تمرین زیاد و هم چنین مطالعه بیش تر و علاقه وافر به ایجاد رفتارهای مطلوب در کودکان دارد.
