فائزه عظیمی زاده با بیان اینکه هرچه انسان ها عفیف تر، پاکدامن تر واخلاق مدارتر باشند رفتار آنها با فطرت شان هم سو ترخواهد بود، گفت: فراموش نکنیم که وراثت از طریق والدین منتقل می شود. بنابراین، اگر والدین حامل ژن های مثبت و رفتارهای مثبت باشند و رفتارهای معنوی، معرفتی و اخلاقی را به فرزندان شان هدیه کنند، شکل گیری عفاف و تربیت دینی در کودک یقیناً مطلوب تر خواهد بود.
فائزه عظیمی زاده، استاد و پژوهشگر دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به نقش نظام خانواده در تربیت دینی فرزندان، بیان کرد: خانواده دینی، خانواده ای است که اصولی چون عاطفه و محبت، اکرام و تکریم متقابل، تفریحات سالم، توجه به معنویت و معرفت، تعادل و اعتدال در رفتارها و معاشرت ها را دارا باشد.
وی نقش عفاف در تربیت دینی فرزندان را یک مؤلفه بسیار مهم دانست و گفت: عفاف و تربیت، عواملی هستند که رابطه تنگاتنگی با هم دارند؛ هرچه انسان ها عفیف تر، پاکدامن تر واخلاق مدارتر باشند رفتار آنها با فطرت شان هم سو ترخواهد بود. همچنین، عامل تربیت درکنار وراثت می تواند کاملا مفهوم پیدا بکند، اما فراموش نکنیم همین وراثت از طریق والدین منتقل می شود. بنابراین، اگر والدین حامل ژن های مثبت و رفتارهای مثبت باشند و رفتارهای معنوی، معرفتی و اخلاقی را به فرزندان شان هدیه کنند، شکل گیری عفاف و تربیت دینی در کودک یقیناً مطلوب تر خواهد بود.
استاد و پژوهشگر دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: قرآن کریم مسئله تربیت را یک امر کاملاً مهم و جدی می داند چنانچه خداوند متعال در آیه 59 سوره مبارکه مریم می فرمایند«فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا؛ آنگاه پس از آنان جانشینانى به جاى ماندند که نماز را تباه ساخته و از هوس ها پیروى کردند و به زودى سزاى گمراهى خود را خواهند دید». این امر نشان می دهد که تربیت نسل بعدی که اولین خشت تربیتی آن توسط خانواده شکل می گیرد امر بسیار مهمی است؛ در حقیقت خانواده اثرگذارترین و مؤثرترین نهاد برای تربیت طفل است، زیرا از بزرگ ترین ساختار اجتماعی برخوردار است.
فرایند تربیت باید کاملا یک رابطه معرفتی و معنوی همراه با آگاهی و آرامش داشته باشد
عظیمی زاده اظهار کرد: حال این مسئله مطرح است که نظام خانواده باید چه رفتارها وراهکارهایی را برای تربیت دینی فرزندان خود در پیش بگیرد تا یک فضای سالم، دوستانه و مهرورزانه، و بدون تعارضات فکری بین والدین و فرزندان ایجاد شود که در این میان یکی از کارکردهای اصلی ارضای نیازهای عاطفی فرزندان توسط والدین است.
وی با بیان اینکه با ارضای نیازهای عاطفی به شکل درست، فرزندان به آرامش روحی و روانی دست پیدا می کنند، افزود: اگر محیط خانواده مطلوب نباشد مشکلات رفتاری بسیاری در فرزندان شکل می گیرد؛ برخی از روانشناسان غربی معتقدند که تعامل والدین اگر مبتنی برتعارض باشد به صورت مستقیم بر روی عملکرد رفتاری و هیجانی نوجوان اثر می گذارد. ما همین نکته را در تعاریف دینی خود داریم؛ در دعای 25 صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) در نیایش با خداوند در حق فرزندانش می فرماید «خدایا، بر من منت گذار و فرزندانم را نگه داری کن و آنان را برای من شایسته گردان و مرا از ایشان بهره مندی ده...و مرا یاری فرما که فرزندانم را بپرورم و ادب کنم و به آنان مهربانی کنم....»؛ در واقع این دعا بیانگر این است که فرایند تربیت باید کاملا یک رابطه معرفتی و معنوی همراه با آگاهی و آرامش داشته باشد.
این استاد و پژوهشگر گفت: همچنین در دیگر آیات قرآن کریم همچون«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا» (آیه 6/ سوره تحریم) به این موضوع اشاره دارد که ای کسانی که ایمان آوردید، خود و خانواده تان را از آتشی که مردمان و سنگ ها را در برمی گیرد نجات دهید و این نشان می دهد که مراقبت کردن و محافظت کردن از انحرافات اخلاقی و اجتماعی جزء وظایف اصلی والدین است.
عظیمی زاده با اشاره به تأکید روایات و احادیث در مورد تربیت فرزندان، اظهار کرد: پیامبر اسلام(ص) در حدیثی می فرمایند «أکرِموا أولادَکُم و َأَحسِنوا آدابَهُم یُغفَرلَکُم؛ فرزندان خود را گرامى بدارید و خوب تربیت شان کنید تا گناهان شما آمرزیده شود».
اسمی که برای فرزندان مان انتخاب می کنیم در رفتار آنها تجلی پیدا می کند
وی در پاسخ به این پرسش که تربیت درست فرزندان توسط والدین باید دارای چه مؤلفه هایی باشد، عنوان کرد: امام صادق(ع) سه حق را بر پدر لازم می دانند؛ سه حقی که از مراحل اولیه خلق تا بزرگسالی با اوست. ایشان می فرمایند «فرزند بر پدر سه حق دارد: انتخاب مادر مناسب برای او، نام نیک نهادن بر او و جدیت در تربیت او»(بحارالأنوار، ج۷۸، ص۲۳۶٫).
استاد و پژوهشگر دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: به عقیده روانشناسان مسلمان، اسمی که برای فرزندان مان انتخاب می کنیم در رفتار آنها تجلی پیدا می کند. بنابراین، اگر اسامی بی محتوا، بی ارزش و فاقد بعد معرفتی و معنوی برای کودکان مان انتخاب کنیم در رفتار و شخصیت آن ها نمایان می شود. همچنین، اگر اسامی انتخابی دارای معنای عمیق و متعلق به افراد الگو باشد، می تواند کودک را به آن الگو نزدیک کند، چون قلب کودک به عبارتی عرش رحمان است و هنوز آلوده به گناه نشده و استعدادها و زمینه های متعدد را دارد.
وی با اشاره به روش های مختلف فرزندپروری، بیان کرد: روش های مختلفی برای فرزندپروری وجود دارد. به عنوان مثال یک روش، روش غفلت از کودک است که در این روش کودک را رها کرده و نظارتی وجود ندارد؛ طبیعی است که در این روش کودک با رفتارهای پرخاشگرانه، بزهکارانه و ارتکاب رفتارهای نادرست بزرگ می شود. این روش نه تنها مورد تآکید خداوند در قرآن کریم نیست بلکه در هیچ کجای دنیا این روش را نمی پسندد. امام حسن عسکری(ع) نتیجه جسارت به ویژه نسبت به پدر را عاق در بزرگسالی دانسته و می فرمایند «جراهًْ الولد علی والده فی صغرهًْ تدعوا الی العقوق فی کبره؛ جرأت و دلیری فرزند بر پدرش در کوچکی، سبب نارضایتی پدر در بزرگی می شود». (تحف العقول، ص 489؛ بحارالانوار، ج 78، ص 372)
به فرزندان مان اجازه تصمیم گیری بدهیم
روش دوم، روش سختگیرانه و مستبدانه است که والدین به صورت استبداد مطلق عمل می کنند؛ این روش نیز در تربیت فرزندان مطلوب نیست چراکه عزت نفس کودک را کاهش می دهند و خلاقیت را در او از بین می برند. البته فرزند باید مورد مؤاخذه والدین قرار بگیرد. گاهی تشویق و گاهی تنبیه شود. اما اینکه یک خانواده صرفا سختگیری و زورگویی کند و به کودک اجازه تصمیم گیری ندهد روش درستی نیست.
روش سوم، روش سهل انگارانه است که با به کارگیری این روش، فرزندان مورد آسیب جدی قرار می گیرند؛ چراکه والدین خیلی راحت و بدون توجه به یک سری از مسائل تربیتی از دوران کودکی عبور می کنند و این دوران صرفا همراه با بازی و بازیگوشی، بدون شکوفا شدن خلاقیت و استعداد و کسب مهارت در کودکان به پایان می رسد. این روش در متون دینی ما قابل قبول نیست چون سنین کودکی سنین یادگیری است و باید به نحو شایسته از دوران استفاده شود.
روش دیگری هم وجود دارد و آن هم روش مقتدرانه است که در این روش همچنان که والدین باید مقتدر باشند و فرزندان از آنها حساب ببرند، اما فرزندان در کمال احترام به والدین باید قدرت تصمیم گیری و انتخاب داشته باشند. نکته مهم در این روش که در متون دینی و قرآنی ما تآکید شده؛ این است که در نهاد خانواده، فرزند باید از پدر خود حساب ببرد، پدر منشأ مدیریت، اراده، برنامه ریزی، اقتدار و عظمت باشد و مادر دوست، انیس و رفیق فرزند باشد.
عظیمی زاده با اشاره به نقش دوستانه مادر در کنار نقش مقتدرانه پدر در تربیت فرزندان، بیان کرد: بدون شک فرزند در دوران زندگی خود با مشکلاتی مواجه می شود و شرایط به وجود آمده اقتضا می کند به یک نفر پناه ببرد تا به راحتی بتواند آنها را بازگو کند و این مادر است که باید نقش یک دوست را برای فرزند خود ایفا کند تا او به افراد و دوستان ناباب پناه نبرد.
مادر انیس کودک است
مادر انیس کودک است و باید به سلامت معنوی و سلامت روان کودک خود توجه کند. به عنوان مثال در روایات و احادیث به مادران توصیه می شود که فرزندان خود را زیاد ببوسید، کودک را در آغوش بگیرید و به او محبت کنید، با احساس به صحبت های کودک خود گوش دهید، به صورت کودک لبخند بزنید و... .
استاد و پژوهشگر دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به نقش مثبت بازی در بحث تربیت فرزندان، گفت: ما امروز در روانشناسی دینی بحث بازی درمانی را داریم. مادر و پدر گاهی اوقات باید در قاب رفتار بچگانه با فرزند خود هم بازی شوند و در حین بازی کردن آداب و رسوم زندگی را به او آموزش دهند. بازی با کودکان می تواند در تربیت کودکان بسیار موثر باشد. همچنین بهتر است والدین در برابر حس کنجکاوی کودکان خود با آغوش باز و صبر فراوان پاسخگوی سؤالات آنها باشند.
روشی مقتدرانه توأم با مهر و محبت را برای تربیت کودک مان در پیش بگیریم
امروزه در دنیای کنونی، بالا بردن سطح آگاهی والدین و تمسک به مسائل دینی و معرفتی می تواند سلامت معنوی کودکان را تضمین کند و ارتباط با خداوند با خواندن نماز، دعا و قرآن به عنوان یک اصل در تضمین سلامت معنوی کودکان به رسمیت شناخته می شود. امرزه نمازتراپی و دعاتراپی راهکارهایی برای درمان بسیاری از بیماری های پرخاشگری و افسردگی محسوب می شود. امیدوارم والدین بتوانند با تمسک به قرآن کریم و آموزه های دینی یک رفتار متعادل، نه خشونت آمیز مطلق و نه سهل گیرانه و غفلت ورزانه، بلکه یک روش مقتدرانه توأم با مهر و محبت را برای کودک خود در پیش گیرند تا جوانی مقتدر، با اعتماد به نفس، برنامه ریز و مسئولیت پذیر به جامعه تحویل دهند.
