انسان در طول زندگی مراحلى را از رشد مى پیماید و به تناسب هر مرحله و ویژگى هاى آن، تربیت خاصى را مى طلبد. روانشناسان، کارشناسان تعلیم و تربیت، دانشمندان علوم اجتماعى، فیزیولوژیست ها با نگرش هاى متفاوت به تقسیمِ دوران رشد و تکامل انسان از کودکى تا کهولت پرداخته اند. برخى کارشناسان تعلیم و تربیت این مراحل را بدین گونه ذکر کرده اند:
۱- مرحله شیرخوارگى از تولد تا تقریباً ۲ سالگى.
۲- مرحله دایگى یا پرستارى میان ۲ تا ۵ سالگى.
۳- مرحله کودکستانى میان ۵ تا ۷ سالگى.
۴- مرحله دبستانى میان ۷ تا ۱۲ سالگى (پایان کودکى).
۵- مرحله دبیرستانى (دوره اوّل) از ۱۲ تا ۱۵ سالگى (آغاز نوجوانى).
۶- مرحله دبیرستانى (دوره دوم) از ۱۵ تا ۱۸ سالگى.
۷- مرحله دانشگاهى از ۱۸ تا ۲۲ سالگى (جوانى).
۸ – مرحله بعد از تحصیل، دوران تشکیل خانواده.
در متون آموزه هاى اسلامى نیز مراحل رشد و تربیت انسان در ابعاد مختلف جسمانى و روحانى و مادى و معنوى مورد توجه قرار گرفته است. قرآن کریم مراحل آفرینش انسان را از نقطه آغازین خلقت او یعنى هنگامى که خاک به صورت گیاه درآید و به مواد غذایى و سپس خون و نطفه مبدل گردد تا هنگامى که در عالم جنین به صورت علقه و مضغه و… درآید و آماده افاضه روح شود، متذکر مى گردد که طى این مراحل، تربیت تکوینى الهى او را همراهى مى کند و پس از ولادت به بیان سه مرحله رشد، یعنى:
«کودکى، جوانى و بزرگسالى» مى پردازد که در اینجا پاى مسئولیت تربیت انسان به میان مى آید: «هُوَالَّذى خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَهٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَهٍ ثُمَّ یُخرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ ثُمَّ لِتَکُونُوا شُیوُخاً…» اوست خداوندى که شما را از خاک آفرید، سپس از نطفه و آنگاه از علقه تا آن که به صورت کودکى درآورد تا به مرحله رشد برسید و رهسپار دوران پیرى شوید.
و در مناسبتى دیگر به بیان گرایش هاى طبیعى و غریزى انسان در مراحل مختلف رشد پرداخته و مى فرماید: «أِعْلَمُوا اَنَّمَا الْحَیوهُ الدُّنیا لَعِبٌ وَ لَهوٌ وَ زِینَهٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُم وَ تَکاثُرٌ فِى الاموالِ وَالاوْلادِ…» بدانید که زندگى دنیا، بازى، سرگرمى، آرایش، مفاخره و افزون طلبى در ثروت و فرزندان است. این ها خصلت هاى طبیعى و غریزى انسان است که در نظام تربیت اسلامى تعدیل و هدایت مىشوند، و بدیهى است که در کنار این ها استعدادهاى متعالى و گرایش هاى معنوى است که شخصیت حقیقى انسان را تشکیل مى دهد و به شیوه متعال و هماهنگ در تربیت اسلامى مورد توجه است.
