تلقین و ایجاد رغبت و میل به ائمه ی اطهار (علیهم السلام)
یکی از راه های تأثیرگذاری بر افکار و اندیشه ها و یکی از روش های تأثیرگذاری بر رفتار دیگران استفاده از روش تلقین و تبلیغ می باشد. موضوع مقدسی مانند ولایت و محبت اهل بیت (علیهم السلام) از دو جهت نیاز به تلقین و تبلیغ دارد:
الف) از آن جهت که یکی از روش های آموزشی و تربیتی است و به عنوان یک روش باید در آموزش بهترین فضیلت های اخلاقی و روحی از آن بهره جویی نمود.
ب) از آن جهت که دشمنان ما از این شیوه برای نابود کردن ارزش های دینی و ولایت و محبت اهل بیت (علیهم السلام) استفاده می برند و در برابر این شیوه باید حداقل به مقدار تبلیغات و تلقینات دشمن ، ما نیز در جهت مثبت تبلیغ و تلقین داشته باشیم،به خصوص در مورد نسل جوان که چون در جنبه های عقلانی به رشد کافی نرسیده اند،تلقینات بیشتر تأثیرگذار است و لذا باید به آن اهمیت داد.
تلقینات گاهی سبب توجه فرد به موضوع یا امر خاصی می شود. معمولاً افرادی تحت تلقینات دیگران قرار می گیرند،که از لحاظ قدرت عقلانی ضعیف باشند. توجه به دسته ی سیاسی معین یا انتخاب حرفه ممکن است در سایه تلقین صورت گیرد. بچه ها غالباً به چیزهایی دقت می کنند که والدین یا معلمان به آن ها تلقین می نمایند. غالباً دیده شده افراد،اموری را مورد دقت قرار می دهند که ارزش و اهمیت آن برای ایشان روشن نیست،ولی چون این گونه امور به وسیله ی والدین ایشان یا معلمان یا اشخاص مورد احترام آن ها تلقین شده،خود به خود دقت خود را متوجه آن ها ساخته اند.
وقتی فرد در میان جمع قرار دارد بدون اراده دقت خود را متوجه اموری می سازد که دقت جمع به آن ها جلب شده است و وقتی گروه به محل خاصی نگاه می کند،فرد نیز خود به خود به همان محل توجه می نماید.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) در مورد اهمیت و شدت تأثیرگذاری تلقین می فرمایند:
به مردم سخنی را تلقین نکنید که بر اثر آن دروغ بگویند. فرزندان یعقوب نمی دانستند که گرگ انسان را می خورد اما چون (یعقوب سهواً) به آن ها تلقین کرد که: (می ترسم او را گرگ بخورد) آن ها هم گفتند؛یوسف را گرگ خورد.
یکی از عوامل مهم گرایش انسان به یک موضوع ، مسأله ی ایجاد رغبت و کشش به سمت آن می باشد.
ایجاد رغبت به خوبی ها ، زمینه رفتن و رسیدن به آن ها را فراهم می سازد.
و در نقطه مقابل یکی از راه های دوری انسان نسبت به یک پدیده،بی رغبتی و تنفر از آن پدیده است.
یکی از وظایف والدین برای تربیت ولایی فرزندان شان ایجاد رغبت و جاذبه نسبت به اهل بیت (علیهم السلام) به ویژه امام زمان (علیه السلام) است.
رغبت گاهی آنی و لحظه ای است و گاهی دراز مدت و طولانی و استفاده از هر دوگونه رغبت برای کودک و نوجوان موثر و مفید است.
در کتاب روان شناسی تربیتی در مورد رغبت چنین آمده است:
میل و رغبت،فرد را آماده برای دریافت محرک یا محرک های خاصی می کند. یک منظره یا فیلم یا سخنرانی،نظر افراد مختلف را از جهات متفاوت جلب می کند. آنچه را که یک نقاش از یک منظره می بیند،با آن چه یک معمار یا زارع مشاهده می کند متفاوت است. این منظره از یک جهت،توجه این عده را جلب نمی کند،بلکه هر یک از آن ها بر طبق تمایلات و رغبت خویش جنبه ای از این منظره را مورد توجه قرار می دهند.
رغبت از لحاظ تربیتی نقطه شروع فعالیت ها را تشکیل می دهد،برای این که شاگرد مطلب یا موضوع خاصی را مورد دقت قرار دهد،باید علاقه مند به آن باشد. ارتباط مطالب درسی با احتیاجات اساسی بچه ها نیز،سلب جلب رغبت آن ها به مطالب درسی است. در هر صورت باید فعالیت های تعلیماتی را به نحوی با رغبت ها و تمایلات بچه ها مربوط ساخت.
در سخنان حضرت علی (علیه السلام) نیز به رغبت مثبت و سازنده اشاره شده است.
حضرت در این خصوص می فرمایند:
تشکیل عادت مثبت و ایجاد فضای روحی و معنوی
یکی از روش های تأثیرگذاری و سازندگی روح و روان استفاده از فنّ تشکیل عادات مثبت است.
از آنجا که عادت بر انسان در حد طبیعت و غریزه کارآیی دارند به شکلی که به عادت طبع ثانوی گفته می شود،در صورت جهت دهی و تشکیل عادت مثبت،نیروی برخاسته از عادات،در پیشبرد اهداف به انسان کمک بسیار خوبی خواهد کرد.
در سخنان اهل بیت (علیهم السلام) در موضوع عادت مثبت چنین آمده است:
قال علی (علیه السلام):
با توجه به توصیه های معصومین (علیهم السلام) و نظریه های علمی،که عادت را یک عامل روانی برای انجام اعمال و کسب فضیلت هامی شمارند،والدین می توانند برای ایجاد و تعویق محبت و عشق اهل بیت (علیهم السلام) به ویژه امام زمان (علیه السلام) از این فن تربیتی بهره جویی کنند و با تکرار و تمرین،محبت و گرایش به امام زمان (علیه السلام) را در کودکان خود تبدیل به یک عادت مثبت نمایند.
از جمله عادت مثبت در این زمینه و موضوع عبارتند از:
یکی از راه ها،پدید آوردن صحنه ها و فضاهایی است که بچه ها در شرایط روحی خاصی قرار بگیرند و بتدریج حس درونی آنان بیدار شود و جذب گردند. چه بسا اگر کودکان (و حتی بزرگان) را به حال خود رها کنیم،به این سمت و جهت کشیده نشوند و به مجالس دعا و توسل نیایند. ولی اگر تربیتی دهیم که در این فضا قرار گیرند،جذب می شوند. مثلاً اردوهای فرهنگی و زیارتی و دیدارها از حرمها،زیارتگاه ها،شرکت در مجالس دینی و دعا و توسل و عزاداری و ملاقات با شخصیت های معنوی و اهل بیتی،ایجاد کننده و یا محکم کننده ی این رشته و رابطه است.
این همه اردوهای سیاحتی و زیارتی در طول سال،به ویژه در تعطیلات تابستانی تشکیل می شود و دانش آموزان مثلاً به قم،شیراز،مشهد،جمکران،مرقد امام و امثال ان می روند،تنها تماشای ساختمان و در و دیوار و گنبد نباشد ،همراه این دیدارها تغذیه ی فکری و روحی شوند و مطلب یاد بگیرند و الگو بگیرند و عشقها و علاقه هایشان را به این خاندان پیوند بزنند. دیدار با شخصیت هایی که تأثیرگذارند ، در صورت امکان حتماً در برنامه ی این سفرها و اردوها قرار بگیرند. شرکت در مجالس باحال همین طور است. قرار گرفتن در جمع دوستداران اهل بیت (علیهم السلام) ، این حسّ و حالت را ایجاد می کند،مثل هر جمع دیگری که فضا و روحیه ی جمعی در افرادی که وارد ان جمع می شوند،موثر است.
مجالس سوگواری و دعا و حضور در حرمها و زیارتگاهها بسیار مهم است. در مجالس عزا و نوحه، عواطف بر محور محبت اهل بیت (علیهم السلام) به جوش می آید،دلها شکسته می شود،اشکها جاری می گردد و گریه،افراد را با خاندان پیامبر گره می زند و مرتبط می سازد.
گریستن در مجالس سوگواری ، دلها و عاطفه ها را هم تلطیف می کند،هم تقویت. در حالت عادی یا فردی،ممکن است نه دل بسوزد ،نه اشک جاری شود،نه انقلاب روحی دست دهد. ولی تأثیر جوّ عاطفی و معنوی یک جلسه و مراسم و حس عمومی و گروهی حاضران را هم آوا می سازد و معبر دل را باز می کند.
این گونه مجالس،اگر در خانه و مدرسه و محله برگزار شود و نوجوانان در برپایی آن و انجام خدمات و کار بر عهده گرفتن و همکاری و... مشارکت داشته باشند،آنان را دوستدار بار می آورد.
زیارت نیز از همین مقوله هاست. هم چنان که دیدار حضوری با یک انسان والا و پاک،حضور در کنار تربیت معصومین (علیهم السلام) و حرمهای مقدس نیز،پاکساز روح است و شوق آفرین. اگر محبت و معرفت باشد،(شوق زیارت) هم در پی آن است و اگر به زیارت رویم،خود زیارت،محبت آور است و زیارت و محبت در یکدیگر تأثیر متقابل می گذارند.
محبت،زیارت را در پی دارد و زیارت،محبت را. نزدیکی مادی و فیزیکی،قرابت روحی را هم به دنبال می آورد. برعکس،گریز و دوری از چنین مراکز و مکان هایی،روح را هم بیگانه و ناآشنا و گریزان می سازد. گاهی که نگاه به حرم و مزار بیفتد ، چشمه ی محبت می جوشد،پس،از تأثیر (تلاقی نگاه و حرم) هم نباید غافل بود.
زیارت]همراه است با سلام دادن به اولیاء الله. اگر زایر بداند که پیامبر یا امام یا هر یک از اهل بیت (علیهم السلام) مدفون در حرم،زایر را می بینند و می شناسند و سلام شان را جواب می دهند ، محبت پیدا می کند. مهم،تفهیم این نکات ظریف به کودکان و نوجوانان است.
حضور در جمع افرادِ بی حال و بی تعهد و هرزه،روح انسان را به آن سمت سوق می دهد. برعکس،حضور در جمع انسان های با معنویت و مراکز مقدس و مراسم آیینی،تقویت کننده ی بیانِ معنویت است.
اگر بعضی گریزانند،شاید به دلیل خجالت ، یا احساس بیگانگی یا به خاطر نچشیدن طعم محبت اهل بیت (علیهم السلام) است. چه بسا اگر بچشند،مشتاق شوند. مثل آنان که از غذایی نمی خورند،چون تا به حال نخورده اند. همین که یک لقمه بخورند و مزه ی آن را بفهمند،ادامه خواهند داد.
ایجاد فضای روحی برای کودکان در رابطه با اهل بیت (علیهم السلام) به این معنی است. تأثیرگذاری از (جو) بسیار نیرومند است. چه جوی که در یک خانه و مدرسه به وجود می آید،چه در سطح یک کشور و جامعه. چه مانعی دارد که (توفیق اجباری) برای آنان فراهم کنیم تا (جذب اختیاری) را در پی داشته باشد؟
گاهی اگر نگاه به یک بقعه و حرم و یا مسجد بیفتد،کشش ایجاد می کند. آیا نمی توان وقف درخت های میوه و توت را برای عموم،در کنار مسجدها و حسینیه ها و بهره مندی رایگان مردم از آن ها را دارای این تأثیر دانست؟ یا این که در قدیم،حیاط برخی مساجد دو در داشت که بعنوان (راه عبور) مردم استفاده می شد،درهمین عبوروتلاقی نگاه نگاهی دلهاجذب فضای روحانی و معنوی مسجد می شد.
حتی ایفای نقش در یک نمایشنامه یا فیلم در قالب یک چهره ی مقدس و در نقش اهل بیت (علیهم السلام) یا وابستگان به این خاندان،خود به خود محبت می آفریند و بازیگر و هنرمند،به آن چهره ها علاقه پیدا می کند. این نیز نوعی ایجاد فضای روحی و معنوی نسبت به اهل بیت (علیهم السلام) است.
معرفی کتاب و ارایه ی سیر مطالعاتی و خرید کتب و مجلات و نوارهای مربوط به اهل بیت (علیهم السلام)
یکی از بهترین و موثرترین روش های تربیتی برای فرزندان،ایجاد تسهیلات و امکانات لازم برای کسب معرفت و ارتقای مدارج علمی و رشد و آگاهی آنان است. خرید کتاب های مفید و مناسب ، خدید جزوات ، مجلات، نوار و فیلم در موضوع معارف قرآنی و اهل بیت و امام زمان (علیهم السلام) یکی از راه های مناسب،برای علاقمند نمودن فرزندان به مباحث مهدویت است.
هم چنین ارایه ی سیر مطالعاتی مناسب و جدول راهنما برای مطالعه ی مباحث مربوط به اهل بیت (علیهم السلام) و امام زمان (علیه السلام)،راهکار بسترسازی مناسبی برای گرایش به مطالعه و تحقیق در این خصوص است.
این نوعی کار فرهنگی است که با شناختن و شناساندن کتاب های خوب،جذّاب و سازنده در مورد اهل بیت (علیهم السلام)،از علاقه ی به مطالعه ی بچه ها استفاده کنیم. کتابی که به مسابقه می گذاریم یا برای تلخیص پیشنهاد می کنیم یا موضوعی که برای مقاله نویسی و شعر و قصّه،حتی عکس و نقاشی می دهیم،اگر سوژه های اهل بیتی داشته باشد مفید است. با کشاندن روزنامه دیواری و فعالیت ها فرهنگی تبلیغاتی دانش آموزان به این سمت و سوی،یا درخواستِ خاطره نویسی از موضوعاتی چون زیارت،عاشورا،نیمه ی شعبان،شب قدر،مجالس سوگواری و امثال این ها می توان به تقویت این حسّ و علاقه کمک کرد.
شناسایی این گونه کتاب های موفق و جاذب و معرفی شوق آفرین آن ها،هم ذوق می خواهد،هم تخصص،موضوع و سوژدادن نیز در برنامه های (فوق برنامه) همین طور است.
ذکر قصه و حکایات مربوط ائمه ی اطهار (علیهم السلام)مخصوصاً امام زمان (علیه السلام)و دلدادگان به ایشان
یکی از مهم ترین عوامل تربیتی در مورد کودکان و نوجوانان ، استفاده از شیوه ی قصه گویی و نقل حکایات صحیح و واقعی است. قرآن کریم از این روش تربیتی،مکرّر استفاده نموده است و ما نیز می توانیم از این شیوه برای تربیت فرزندان ولایتی و امام زمانی استفاده ببریم.
ذکر عنایات امام زمان (علیه السلام) برای دانشمندان و سایر مردم و نقل تشرفات افراد دلسوخته و عاشق به ساحت مقدس امام عصر (علیه السلام) روح و روان فرزندان ما را تحت تأثیر نورانیّت و اشراف حضرت قرار می دهد و آنان را مأنوس و همراه حضرت می سازد.
کتاب های مختلفی در این زمینه به رشته ی تحریر درآمده که به ذکر چند نمونه آن می پردازیم:
عنایات حضرت مهدی (علیه السلام) به علما و طلاب،محمدرضا باقی اصفهان
مجموعه ی دیدار یار،علی کرمی
برکت حضرت ولی عصر (علیه السلام) ، سید جواد معلم
به جز داستان هایی از زندگی اهل بیت (علیهم السلام) که در جای خود،تأثیر عاطفی و محبت آور دارد نقل قصه ها و سرگذشت های کسانی که شیفته ی این خاندان بوده و هستند و این محبت در زندگی،فداکاری،ایثار،خدمات و حالات خاص و زیارت ها و توسل های آنان مشهور بوده،برای جذب به این خاندان و ایجاد محبت،مفید است.
داستان شیفتگی ابوذر به پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) ، عشق اُویس قَرَنی به آن حضرت،محبت های عمیق یاران و اصحاب حضرت علی (علیه السلام) به آن حضرت،نمونه هایی از دلباختگی یاران سیدالشهداء (علیه السلام)،کسانی که در راه زیارت ائمه چه در حال حیات شان یا پس از وفات شان و نسبت به زیارت مرقدهای ائمه ، عشق و اخلاص و رنجها و تلاشها داشته اند،آنان که با همه سختگیری های بنی امیه و بنی عباس نسبت به موالیان اهل بیت (علیهم السلام) ، هم چنان به محبت آنان وفادار می ماندند،آنان که برای زیارت کربلا از همه چیز می گذشتند،شیفتگان دیدار حضرت مهدی (علیه السلام) و ره یافتگان به وصال آن محبوب و شوق و دلدادگی های منتظران،آن چه در ایام دفاع مقدس در حالات و روحیات و جانفشانی های رزمندگان و شهدا جلوه می کرد و به خاطر کربلا و به شوق زیارت و به عشق عنایات حضرت مهدی (علیه السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) در جبهه ها حماسه می آفریدند و فدای این عشق مقدس می شدند،آنان که به خاطر عشق به اهل بیت (علیهم السلام) ، عظیم ترین خدمات و کارهای خیر و خرجها و احسانها را داشته اند،داستان حواریون و یاران ویژه ی هریک از ائمه،و...
بسیاری از این گونه سرگذشت ها و حکایات،اثر شگفت دارد،بخصوص برای کودکان و نوجوانان که گرایش شدید به قصه دارند و از داستانها (الگو) می گیرند و نسبت به (قهرمان) های قصه ها دلبستگی و علاقه پیدا می کنند.
البته زبان گفتناری و نوشتاری این گونه داستانها هرچه شیرین تر و شیواتر و هنرمندانه تر باشد،میزان تأثیر بیشتر است.
واسپاری کودک به استاد و معلم دوستدار اهل بیت (علیهم السلام)
نقش معلم و استاد و تأثیرگذاری مثیت و یا منفی او در تربیت و شخصیت کودک و نوجوان بر هیچ کس پوشیده نیست؛چرا که اساساً خداوند متعال در قرآن کریم در توضیح چگونگی ورود انسان به دنیا می فرماید:
از این آیه برداشت می شود که شکر واقعی نعمتِ چشم و گوش،تحصیل علم است،زیرا ابتدای آیه می فرماید: شما نمی دانستید،من به شما چشم و گوش دادم تا شکر کنید (یعنی علم بیاموزید). (وجعل لکم السمع والابصار ... لعلکم تشکرون)
خداوند متعال قلب انسان را مانند لوحی سفید آماده ی نگارش قرار داده و وارد به دنیا می نماید. از سویی حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: (العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر) ؛ (آموزش در کودکی هم چون نگارش متنی بر سنگ است.)
به عبارتی،آموزش و تأثیرگذاری رفتاری معلم بر فرزند،هم چون تأثیرگذاری کشاورز در زمینی بایر است که با بذرافشانی کمیت و کیفیت محصول آینده را رقم می زند. در سیره ی حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) است که حضرت برای آموزش توحید و حمد،فرزند خود را به دست استاد سپرد و پس از موفقیت استاد،برای او هدایا و پاداش های مکفی مقرر داشت.
عبدالرحمن سلمی به فرزند امام حسین (علیه السلام) سوره ی حمد را آموخت. وقتی کودک در حضور پدر سوره را خواند ، حضرت حسین (علیه السلام) علاوه بر پول نقد و پارچه ای که از راه حق شناسی به معلم طفل داد،دهان آموزگار را از دُر پر کرد. فقیل له فی ذلک فقال علیه السلام: و این یقع هذا من عطائه یعنی تعلیمه؟
کسانی که از این همه عطا تعجب کردند و در آن باره از حضرت سوال کردند؛امام حسین (علیه السلام) در جواب فرمود: کجا پاداش مالی من با اعطای آموزش این معلم برابری می کند؟ یعنی خدمت تعلیم سوره ی حمد از عطای مالی من ارزنده تر است.
از این عمل امام سوّمین نتیجه می گیریم که:
