امام صادق(ع)فرمودند:بار مسئولیت خویشتن را خودت باید بر دوش بگیری واگر از انجام وظیفه شانه خالی کنی دیگری بار مسئولیت تو را حمل نخواهد کرد.
امام محمد باقر(ع)فرمودند:از مردی که در امور دنیا تنبل و کسل باشد بدم می آید.کسی که در کسب و کار تنبل باشد در امور آخرت نیز تنبل خواهد بود
در محیط مدرسه برخی از بچه ها تمایل به همکاری با معلمان و مدیران دارند، از قبیل سرپرستی کلاس ها و جبران عقب ماندگی دانش آموزان ضعیف و ...
در مقابل کودکانی هستند که از قبول هر نوع مسئولیتی شانه خالی می نمایند و هر گاه کاری به آنها محول می شود، آن کار را بطور ناقص انجام می دهند.این عده جزء افرادی هستند که خصوصیات اجتماعی کم تر در آنها وجود دارد و مشخص می شود که درمحیط خانوادگی کم تر به پرورش این جنبه پرداخته شده است.
این عده از کودکان در زندگی آینده ی خود از لحاظ اجتماعی از موفقیت کم تری بر خوردارند.بهتر است از خود بپرسیم که مسئولیت چیست؟ مسئولیت درختی است که زمینه اش شناخت است و ریشه اش اعتقادها و بهارش بحران ها و حوادث و گرفتاری ها.هنگامی که زمینه ها غنی شوند و سرشار و ریشه ها محکم و زنده، در هر بهاری این درخت شکوفه می دهد و بار می آورد و حتی هیچ آفتی نمی بیند.
ریشه ی مسئولیت پذیری
قطعاً فطری است؛ اما چگونه باید کسب شود؟ آیا از راه علم و تجربه؟ نه.زیرا علوم در حال تکامل هستند و بالطبع متغیر و بر مبنای حس و تجربه اند و برداشت ها و دریافت های علمی از نظر یکی قانع کننده است و از نظر دیگری قانع کننده نیست، آینده نگری علوم جای تردید است و دلایل متعدد دیگر.
تعالیم مربوط به مسئولیت باید از سوی خدا باشد، زیرا بر اساس عقل و فطرت، خالق و آفریننده ی انسان به وجود او و نیازهایش بیش از همه آگاهی دارد.بخشی از تعالیم مذهبی ما در زمینه ی اخلاق است که خیر و صلاح بشر را به دنبال دارد.مسئولیت از طرفی بحثی مذهبی است و ازسویی بحثی اخلاقی و از جهتی بحث تربیتی و روانی.لذا انسان مسئول است و تمامی اعضاء بدنش نیز مسئولند.
به راستی که گوش و چشم و دل، همگی مسئول اند.
والدین و نقش آنان در آموزش مسئولیت
پدران و مادرانی که به سعادت و خوش بختی فرزندان خویش علاقه دارند و سعادت و ترقی کشورشان را می خواهند، کار کردن را نیز جزء برنامه ی تربیتی قرار می دهند و کودکان خویش را طوری تربیت می کنند که از همان کودکی به کار کردن علاقه مند گردند و عادت کنند تا وقتی بزرگ شوند نه تنها از کار کردن عار و ننگ نداشته باشند بلکه بدان افتخار کنند.
بسیاری از والدین از این موضوع مهم غفلت کرده و درباره ی آن عنایتی به خرج نمی دهند و تا مدت ها همه ی کارهای کودک را خودشان انجام می دهند و هیچ گونه مسئولیتی بر عهده اش نمی گذارند و فکر می کنند بدین سان به کودک خود خدمت می کنند درحالی که خدمت نیست بلکه خیانتی بزرگ است هم به کودک، هم به کشور و اجتماع.گاهی می گویند در کار کردن نباید عجله کرد.کارکردن برای بچه دشوار است، وقتی بزرگ شد، خودش دنبال کار می رود.
در حالی که کاری که مناسب با سن و توانایی کودک باشد با طبیعت کودکی مخالف نیست.کودک باید به کار کردن عادت کند و گرنه وقتی بزرگ شد خیلی دیر و دشوار زیر بار کارکردن می رود.والدین عاقل از ابتدا کاری را که در حد توانایی کودک باشد، بر عهده ی او گذاشته و با بهانه های واهی افرادی سست عنصر تربیت نمی کنند.
کودک رونوشتی از محیط اطراف خود است؛ بنابراین باید داده های مناسبی برای او تهیه کرد.والدین کودک، مسئول طرز فکر و اعمال او هستند و در برابر فرزند خود سعی دارند نمونه ای از نظم، کار و تلاش باشند و هرگز اضطراب و بدبینی خود را در مقابل کودکشان نشان نمی دهند و در برابرش همیشه آرام و مطمئن ظاهر می شوند.
انتقال احساسات والدین، افکار ناصحیح، ترس ها و کشمکش های درونی به کودک اشتباهی بزرگ است و در نهایت ارزش ها و آینده ی کودک را به نابودی می کشاند.والدین مهم ترین افرادی هستند که می توانند روحیه ی آموزشی و فرهنگی را در کودکان خود برانگیزند.اکثراً همکاری در تشریک مساعی پدر و مادر است که دانش آموزی موفق به وجود می آورد.موقعیت دلخواه آن است که والدین هر دو نسبت به انگیزش یادگیری اقدام کنند.
ایجاد مسئولیت در کودکان
به وجود آمدن احساس مسئولیت ناشی از تمایل به همکاری با دیگران، کمک به غیر و مواجه شدن با مشکلات است.این احساس باعث می شود که انسان هرگز از انجام یک کار عادی و خسته کننده ملول نگردد و برای کارهایش ارزش قائل شود علاقه به همکاری و کمک به دیگران و حل مشکلات در کودکانی مشاهده می شود که در خانواده ی آنان کارها بر محور همکاری در جریان است.ایجاد اعتماد و اطمینان یکی از مؤثرترین عوامل در توسعه ی رابطه ی بین والدین و فرزندان است.
با دل گرم کردن فرزند، بر نقاط قوت و محاسن فرزندان تأکید شده و اعتماد به نفس ایجاد می شود.باید به جای تمرکز بر اشتباهات فرزندان، به آنچه انجام داده اند و مورد قبول است، تکیه کرد.
بر اساس بینش اسلامی زندگی درکلمه ی «وظیفه»خلاصه می شود.وظیفه ی انسان در برابر خود و دیگران.وقتی زندگی وظیفه باشد، انسان نمی تواند بی تفاوت باشد.تلاش های انسان جهت دار است هرگز خیانت نمی کند و در برابر مشقّات دل شکسته نمی شود و مسئولیت ناشی از این احساس است که باعث می شود زندگی را وظیفه بدانیم و در آن صورت است که مفهوم موفقیت، سعادت و پیروزی، در انجام وظیفه و یا مسئولیت خلاصه می شود.
با توجه به اینکه تعالیم مربوط به مسئولیت، اکتسابی است و انجام مسئولیت، تلاشی پیگیر و مداوم و مجاهدت و عمل همیشگی لازم دارد، می بینیم مسئولیت مهمترین وظیفه ی ماست که از بدو تولد تا زمان مرگ با ما همراه است و باید به گونه ای باشد که احساس رنج نکنیم و این کار نیاز به عاملی دارد بنام «تربیت»تربیت به معنای تعالی و رشد و نمو دادن از اهداف عمده ی هر مربی است که دو مقصود از آن حاصل می شود:
هدایت فرد به سوی اهدافی که سزاوار مقام انسان است.
همراهی کودک به نوعی که دست او را بگیریم و راهنمایی اش کنیم.
به عبارت دیگر غیر مستقیم امکانات و شرایط رشد او را فراهم سازیم.مهم ترین هدف، پرورش و ایجاد روح مسئولیت در فرد است.
و انبیاء الهی هستند که خطوط اصلی این مسئولیت را ترسیم می کنند و آن را تعلیم می دهند.
و آن ها را تزکیه می کند و به آنان کتاب و حکمت می آموزد
رفتار با اطفال غیر مسئول
وقتی که کودکی حاضر نیست وظایف خود را انجام دهد، ما باید بفهمیم که آیا عدم انجام وظیفه از جانب کودک ناشی از توقع زیاد ما بوده یا نه؟ چون گاهی شده است که یک کودک غیر مسئول را با کودک فوق العاده کاردان و قابل اعتماد مقایسه می کنیم.
ممکن است کودکی در شرایط مخصوص کاملاً غیر مسئول باشد ولی در وضع دیگری دارای احساس مسئولیت باشد.اگر کودکی علاوه بر غیرقابل اعتماد بودن، خونسرد و بی عاطفه و بی حال باشد، یا دائماً با دیگران دعوا کند، یا نتواند با افراد کنار آید و یا از چیزهای موهوم ترس داشته باشد، اشکال چنین کودکی علت روانی عمیق دارد و باید سریعاً مورد مشاوره قرار گیرد.
حال اگر عدم مسئولیت کودکی علایمی غیر از موارد بالا داشته باشد و به نظر می رسد که کودک به رشد خود به طور رضایت بخشی ادامه می دهد، در این صورت کمک های اولیه ی معلمین یا والدین کافی به نظر می رسد.صحبت در تنهایی با والدین، انجام دادن بعضی از کارها از روی تفنن می تواند به ایجاد احساس مسئولیت در کودکان کمک کند.
کودکی که مدام از پدر یا مادر می شنود که «بگذار ببینم چه کاری در این مورد می توان انجام داد»از کودکی که معمولاً می شنود که «فایده ای ندارد، علاجی نیست»و مشابه این جملات، بیش تر و بهتر می تواند در زندگی آینده با مشکلات برخورد کند و به حل آنها اقدام نماید.
باید کودکان را در مسیر موفقیت قرار دهیم، ترس از شکست را در آنان کاهش دهیم و استعدادهای ویژه ی آنان را تشویق نماییم و همواره به آنان و نظرات مثبت شان احترام گذاریم.طریقه ی برقراری ارتباط با دیگران را به آنان بیاموزیم و برای آنها هدف به وجود بیاوریم و با طی این مراحل از آنها انتظار پیشرفت داشته باشیم
