مقصود از تشویق پاسخ مثبت در برابر رفتار مطلوب کودک (متربی) است مانند ابراز مهرورزی به او، واگذاری مسئولیت مناسب به او، وعده پاداش دادن و ... و نقطه مقابل تشویق، تنبیه است که مقصود از آن واکنش مربی (والدین) در برابر رفتار ناپسند متربی است و برای آن مصادیقی همچون از جمله نگاه سرد، روی برگرداندن، بی اعتنائی، تغییر چهره، محروم ساختن، جریمه کردن می باشد.
تشویق و نهادینه شدن حجاب در کودکان و نوجوانان:
یکی از سرمایه های فطری و ذخائر طبیعی که در باطن هر انسان به مقتضای حکمت الهی مستقر شده است انگیزه حُب ذات است. هر انسان قبل از هر چیز و هر کس، به خود علاقه دارد و بالفطره عاشق و شیفته ی خویشتن است و هیچ چیز در نظر آدمی به قدر خودش عزیز و محبوب نیست از سوی دیگر خداوند عشق به کمال مطلق و انزجار از نقص را در وجود انسان قرار داده است به گونه ای که هر انسان به صورت فطری متمایل به کامل تر شدن و پیشرفت می باشد و از کمال یابی خود احساس لذت می کند و احساس رضایت در وجودش ایجاد می گردد نتیجه این امر، مضاعف شدن تکرار عمل است. تشویق پیدایش نشاط و رفع غم و اندوه می کند و موجب برانگیختگی متربی برای رسیدن به کمال می گردد و بدین صورت زمینه ی رشد و کمال او فراهم می شود.
شرایط تشویق:
رعایت ظرائفی در تشویق حائز اهمیت است:
1ـ باید عمل حجاب و عفاف را تحسین کرد، نه کودک را متوجه کنیم که آنچه ارزشمند است عمل و صفت اوست.
2ـ تشویق باید به جا و به موقع و متناسب با نوع رفتار کودک و نوجوان باشد(زبانی، رفتاری، مالی، معنوی)
3ـ تشویق باید به اندازه و معقول باشد و نباید به صورت هدف در آید.
5 ـ تشویق باید تحریک کننده دیگران باشد و به گونه ای که باعث ترغیب دیگران به انجام آن عمل بشود.
6 ـ تشویق باید منطبق با استحقاق کودک باشد یعنی کودک خود را مستحق تشویق بداند و از درون آن را تأئید کند و از آن آگاه باشد.
7 ـ تشویق در حضور جمع اثر بیشتری دارد.
شرایط تشویق:
یکی از مهم ترین و مؤثرترین روشهای رسول الله (ص) بهره گیری از روش محبت و مهرورزی بوده است زیرا با این روش هم جاذبه در افراد و هم انگیزه آنها افزایش می یابد. قرآن کریم می فرماید: ای رسول الله اگر این روش را پیشه نمی کردی مردم او از دور تو پراکنده می شدند. حضرت علی (ع) درباره اهمیت و تأثیر این روش می فرمایند: دوستی ورزیدن نیمی از خرد است. از نظر تربیتی شیوه محبت و مهرورزی، نیروی عظیم و کارسازی است که بقول شاعر از محبت تلخها شیرین شود، از محبت سرکه ها زرین شود...
بهترین تربیت آن است که بدین روش تحقق یابد زیرا محبت با فطرت و سرشت آدمی سازگاری زیادی دارد و پذیرش آموزه های والدین را از ناحیه درون و بدون هیچ گونه تحمیلی محقق می سازد. روش محبت از آنجا که اطاعت آور و سبب همسانی و همراهی فرزند با والدین و مربی می شود، از جایگاه ویژه ای بین شیوه ها و روشها برخوردار است. از حضرت علی (ع) نقل شده است که از رسول خدا (ص) درباره روش محبت سؤال نمودند. حضرت رسول (ص) فرمودند: (و الحب اساسی) یعنی محبت بنیاد و اساس (روش و سنت) من است.
کودک و نوجوان بیش از هر کس تشنه محبت والدین خود است. کودکی که در کانون مهر و محبت والدین خود پرورش یافته از امنیت خاطر، اعتماد به نفس و اعتماد به والدین و الگو گیری از آنها برخوردار و از انحرافات از جمله بی حجابی و بی عفتی مصون خواهد ماند.
قصه گوئی و عبرت گیری:
یکی از شیوه های تربیتی، آموزش و تبیین قصص آموزنده که دارای پیام و عبرت است می باشد. قصه گوئی روشمند موجب تشویق و تحریک کودکان و نوجوانان به انجام اعمال نیک شده و سعی کودک بر آن است که خود را با شخصیت های قصه همانند سازد. تبیین قصه و داستان و بیان سرگذشت اقوام و ملت ها پیشین در بصیرت یابی و عبرت گیری مؤثر است. امام علی (ع) فرموده اند: در سرگذشت اقوام و امم پیشین بصیرت ها و بینائی ها و عبرت ها وجود دارد. امام علی (ع) خطاب به فرزندشان فرموده اند:
(در داستان کسانی که قبل از تو بودند توجه کن و در خانه های آنان گردش کن و آثار آنان را بنگر و دقت کن در آنچه انجام دادند و از کجا جابجا شدند و در کجا فرود آمدند و کجا منزل گزیدند.
استاد شهید آیه الله مطهری در اهمیت این روش فرموده است: «داستان های اسلامی علاوه بر آنکه عملاً می تواند راهنمای اخلاقی و اجتماعی سودمند باشد معرف روح تعلیمات اسلامی نیز هست و خواننده از این رهگذر به حقیقت و روح تعلیمات اسلامی آشنا می شود و می تواند خود را با محیط و جامعه خود، با این مقیاس ها اندازه بگیرند و ببیند تا چه اندازه به معنی و حقیقت اسلام مجری است»
قصه زنان عفیف و پاکدامن و مردان غیور و عفیف روح عفت، پاکدامنی و محبوب بودن را در نهاد کودکان و نوجوانان ما می دمد و تکرار آن قصه این روحیه را تداعی و باز خوانی می کند.
خود شناسی و خودباوری:
از دیگر شیوه های تربیتی که موجب نهادینه شدن حجاب و عفاف می گردد خودشناسی و هویت شناسی است. خود شناسی که در روایات به عنوان سودمندترین شناختها معرفی شده، انسان به عمیق ترین لایه های درونی انگیزه های رفتار خویش رهنمود می شود. انسان با تعمق در وجود خود در می یابد که خداوند او را برای هدفی متعالی آفریده است و نباید گوهر ارزشمند وجودی خود را ارزان از دست دهد. در این روش، تمام تلاش مربی بر این است که کودک و نوجوان، ارزش وجودی و توانمندیهای خود را بشناسد و به عزت درونی دست یافته و اقدامات لازم برای حفظ و ارتقاء سربلندی خود انجام دهد. اگر احساس خودباوری در کودکان و نوجوانان تقویت شود، همیشه و در تمام امور سعی می کنند ارزش خود را حفظ کند و نفس خود را آلوده به پلیدی ها نکند و رو به تعالی سیر نماید.
حضرت علی (ع) توصیه های فراوانی نسبت به شناخت خود و ارزش آن کرده اند. در سخنی امام می فرمایند: (العالم من عرف قدره و کفی بالمرء جهلا الا یعرف قدره) (خطبه 103) (دانا کسی است که قدر و ارزش خود را بشناسد و در نادانی انسان این بس که ارزش خویش را نداند)
امیر مؤمنان علی (ع)، عدم توجه به شناخت خود و استعدادها و توانمندی ها، انسان را عامل نابودی و هلاکت افراد می داند و می فرمایند: (من کرمت علیه نفسه هانت علیه شهواته) (حکمت 449) (هر کس خود را گرامی دارد هوا و هوس را خوار شمارد)
برگزاری جشن تکلیف و جشن حجاب:
از شیوه های مطلوب تربیت دینی آماده سازی کودکان و نوجوانان برای انجام تکالیف دینی و پرداختن به واجبات دینی و پرهیز از محرمات و کارهائی که خداوند منع نموده می باشد. برگزاری جشن تکلیف برای دختران و پسران تازه بالغ و برگزاری جشن حجاب برای دختران خاطره ای شیرین تربیتی در ذهن پسران و دختران بر جای گذاشته و در ذهن نونهالان باقی می ماند. برگزاری این جشن ها در آغاز زندگی نوین فرزندان، علاوه بر اینکه می تواند ساختار روانی آنها را دگرگون سازد و آنها را در راستای خواسته های آفریدگار هستی و تکامل خود قرار دهد، نقش مهمی در حفظ نظام ارزشی و تربیتی جامعه دارد. برگزاری این جشن ها علاوه بر شیرین سازی تکالیف دینی موجب مهیا شدن کودکان و نوجوانان ما برای ورود به مرحله مهم و سرنوشت ساز تکلیف می گردد. بررسی آثار جشن تکلیف و جشن حجاب به روشنی نشان می دهد که در میان اقدامات تربیتی متناسب با لحظه بلوغ، هیچ کاری مانند آنها مفید و سازنده نیست.
از جمله آثار برگزاری جشن حجاب و جشن تکلیف، شکوفا سازی و پرورش استعداد های دینی کودکان و نوجوانان می باشد. نکوداشت سال جشن حجاب و تکلیف موجب می گردد تلاش و تمرین آنها برای فراگیری و بکاربندی فرائض دینی از رشد مطلوبی برخوردار شود.
