ممکن است فرزندی در بستری به دنیا آمده باشد که برای اعتیاد مناسب است: ممکن است مادر در دوران بارداری مواد مصرف کرده باشد. یا برخی از کودکان در محیط خانواده شاهد درگیری‌های پدر و مادر هستند، کودک باید در خانواده بیاموزد که چگونه ارتباط موثر برقرار کند، اما در این خانواده، آموزش درستی به او داده نمی‌شود، و فقط شاهد دعوا و مشاجره است، این چنین فردی به دلیل ندانستن مهارت‌های ارتباطی، در آینده، در مواجهه با خطرات ((نه)) گفتن را بلد نیست، و همچنین قادر به کنترل احساسات ناخوشایند خود نیست، مدام ترس و اضطراب دارد، برای حل این مسائل، با یک پیشنهاد کوچک، به مصرف مواد روی می‌آورد. بنابراین، نقش یادگیری و تربیتی تا این اندازه مهم و تاثیرگذار است.
از سوی دیگر امکان دارد پدر، مادر، پدربزرگ و سایر کسانی که با هم زندگی می‌کنند یا رابطه نزدیکی با خانواده دارند، مصرف‌کننده مواد باشند و کودک آنها را الگوی خود قرار دهد. گاهی کودک مشاهده می‌کند، پدر بد اخلاق و همیشه عصبانی او، با مصرف مواد و یا مشروب، خوش اخلاق می‌شود با مادر و فرزند شوخی می‌کند، بگو و بخند دارد، به این نتیجه می‌رسد که مواد برای روحیه و شادابی خوب است، پس می‌آموزد، هر‌گاه مشکلی داشت و حالش بد بود، باید مواد مصرف کند.
گاهی پدر و مادر و بستگان نزدیک معتاد نیستند، اما فرزند معتاد می‌شود. باید گفت که با این حال نقش خانواده همچنان پررنگ است. زیرا علت این اعتیاد، ناتوانایی والدین در تربیت فرزندان است. برخی خانواده‌ها بسیار سهل‌گیر هستند، هیچ نظارت و کنترلی روی رفت و آمد و دوستان فرزند خود ندارند. در نقطه مقابل، خانواده‌هایی وجود دارند که بسیار سخت گیرانه عمل می‌کنند و حالت دیکتاتوری بر خانه حکم فرما است. در هر دو شیوه تربیتی و نظارتی، احتمال گرایش به سمت مواد در بین فرزندان وجود دارد. بهترین شیوه فرزند پروری، داشتن چهارچوب و قوانین در خانواده و الزام به رعایت آنها است. والدین باید بیشتر نقش نظارتی داشته باشند. در چنین محیطی فرزندان خوب رشد خواهند کرد.
با وجود این، هیچ‌کس، صد در صد مصون نیست. در هر خانواده‌ای ممکن است یکی از عوامل موثر در گرایش به سمت اعتیاد وجود داشته باشد: به جز عواملی که پیش‌تر بیان شد، احتمال دارد برخی ژن نوع طلبی و خطر‌گریزی داشته باشند، یا ممکن است در خانواده‌ای برای هر درد کوچکی، از تریاک استفاده شود، یعنی زمینه‌های فرهنگی مساعد باشد. حال چنانچه فردی در چنین فضایی رشد کرد، اگر محیط مناسب باشد، مواد در دسترس باشد، دوستان مصرف‌کننده داشته باشد، تحت فشار گروه دوستان قرار بگیرد، یا به دلیل فقر، در محیطی زندگی کند که بیشتر افراد معتاد باشند (فقر رابطه مستقیمی با اعتیاد دارد)، همه این عوامل دست به دست هم داده و او را به سمت اعتیاد سوق می‌دهند.
برخی از کودکان هستند که از سیگار متنفّر بوده و نمی‌توانند بوی آن را تحمل کنند، اما این به این معنی نیست که در آینده هیچ‌گاه، به سمت مصرف مواد و سیگار گرایش پیدا نخواهند کرد. اما اگر کودکی به مصرف سیگار علاقه دارد، هر شی‌ای که شبیه سیگار باشد در دهان خود گذاشته و ژست افراد سیگاری را می‌گیرد، پر خطر بوده و والدین باید مراقب او باشند. اما نباید برای کنترل زیاده‌روی کنند، زیرا نتیجه عکس خواهد داشت.
در گذشته ابتدا، مصرف مواد با سیگار شروع شده، سپس با حشیش ادامه می‌یافت و بعد فرد مواد سنگین‌تر مصرف می‌کرد. اما امروزه شاهد هستیم، افراد بدون این که لب به سیگار زده باشند، مستقیما با شیشه شروع کرده‌‌اند. شاید علت این واقعه، نداشتن اطلاعات کافی، یا داشتن اطلاعات غلط باشد. زیرا بسیاری تصور می‌کنند این مواد مخدر نیستند و اعتیاد ایجاد نمی‌کنند. در روزهای ابتدایی مصرف هم، به همین گونه است، روحیه فرد را بالا می‌برد و کارایی او را بیشتر می‌کند. اما بعد از دو تا سه هفته، عواقب و عوارض خود را نشان داده و ممکن است برگشت بسیار سخت باشد.
فردی که هیچ زمینه‌ای نداشته باشد، از بچه‌گی بوی مواد به مشام او نخورده باشد، و توسط کدئین‌ها خود درمانی نشده باشد، احتمال دارد، هنگامی که برای بار اول مواد مصرف کند، حالش بد شده و حالت تهوع و استفراغ پیدا کند. اما اگر عوامل زمینه‌ای را که قبلا بیان شد داشته باشد، حتی با اولیّن مصرف هم مبتلا و معتاد خواهد شد.
نشانه‌های مصرف مواد، با توجه به نوع مواد مصرف شده، متفاوت است. اما معمولا علایمی مانند پرخاشگری، گوشه‌گیری، تغییرات عمده در خواب و اشتها و افت تحصیلی می‌توانند به معنای زنگ خطر برای خانواده‌ها باشند. ضرورت دارد خانواده‌ها با دیدن این علایم زیاده‌روی و کنکاش نکرده و برچسب نزنند، زیرا خود این کار می‌تواند مسبب‌گرایش به مواد باشد. از آنجایی که علایم افسردگی در نوجوانان و مخصوصا در دوران بلوغ، مشابه علایم ذکر شده است، بهتر است با یک متخصص مشورت کنند، در هر صورت، هم اعتیاد و هم افسردگی بیماری هستند و نیاز به درمان دارند. بهتر است زمان را از دست نداده و با مشاهده هر کدام از علایم با پزشک مشورت کنید. هر چه در مراحل ابتدایی بیماری (چه افسردگی و یا اعتیاد) تشخیص داده شود، درمان ساده‌تر و موثرتر خواهد بود.
علایم ترک مخدر با محرک‌ها متفاوت است. وقتی فردی در حال ترک مواد مخدر باشد، ضربان قلبش افزایش می‌یابد، اسهال و استفراغ پیدا می‌کند، و بی‌خوابی و بی قراری دارد. برخلاف این دسته، کسانی که در حال ترک محرک هستند، خواب زیاد و خاصی دارند، گاهی از خواب بیدار شده، غذا می‌خورند که مقدار مصرف آن هم معمولا زیاد است، و دوباره می‌خوابند، بسیار افسرده و بی‌حال هستند، حالت کسی را دارند که تصادف کرده و تمام بدنش له شده باشد، هیچ انرژی ندارند و به لحاظ روحی دچار ضعف هستند. تحمل این علایم دشوار است و حتما نیاز به کمک دارند.
منبع: سایت رادیو تهران، صدی پایتخت
