خانواده پویاترین نظام اجتماعی است که برای خود قواعد، اجزا و ساختاری دارد و در بین تمامی تاسیسات اجتماعی از نقش و اهمیت خاصی برخوردار است. ارکان اصلی خانواده عبارتند از: رابطه پدر با خود و با مادر و رابطه مادر با خود و با پدر.
چگونگی این روابط، ویژگی های خانواده را نشان می دهد. این رابطه، همچون آینه ای فرد مقابل را نشان می دهد و از طریق همنشینی- که مؤثرترین شیوه بالندگی شخصیت هر فرد است- شبکه عاطفی و مشترک خانواده شکل می گیرد.
وجود رابطه سالم از مهمترین عوامل شکل گیری و بالندگی شخصیت اعضای خانواده می باشد. فرزندان در هر حال از رفتار پدر و مادر الگو می گیرند و داشتن رابطه سالم بین زن و شوهر، اصل اساسی و مهم تربیت فرزندان است و ناسازگاری این دو رکن خانواده می تواند تاثیرات بسیاری در شخصیت فرزندان به وجود آورد.
مطالعات جدید نشان می دهد که حتی درگیری های اندک و مشاجره های محدود والدین می تواند زندگی سایر اعضاء خانواده را دچار آشفتگی و بحران جدی کند. حتی زمانی که والدین با سردی با یکدیگر برخورد می کنند و در سکوت با یکدیگر رفتار خصمانه دارند و سعی می کنند فرزندان متوجه اختلاف آنها نشوند، فرزندان احساس پریشانی و اضطراب می کنند و حقیقت اختلاف والدین را درک می نمایند. مشاجره زن و شوهر نه تنها نمک زندگی نیست، بلکه باعث از هم پاشیدن زندگی و تیرگی روابط می شود! اختلافات و درگیری های زن و شوهر- حتی در درجات خفیف آن- می تواند الگوی خواب فرزندان را به هم بزند و در شرایطی حتی از ورود به مراحل اصلی خواب که برای استراحت ضروری است مانع شود و درنتیجه باعث زودرنجی در روز بعد و بروز مشکلات دیگری باشد.
دانشمندانی که در این زمینه تحقیق کرده اند معتقدند: کسانی که شاهد خشونت و مشاجره های والدین خود بوده اند دو برابر بیشتر از سایرین با همسران خود دچار مشکل رفتاری هستند.
آنچه مهم است، مشاجرات والدین چه در حالت پنهان و چه درحالت آشکار آن تاثیر زیادی در ایجاد اختلالات عاطفی دارد و این مشکلات با گذشت زمان کاسته نمی شود و به صورت عادت نیز درنمی آید، بلکه فرزندان روز به روز در برابر آنها حساس تر می شوند. مشاجره والدین، فرزندان را دچار نوعی «تعارض شناختی» می کند. زیرا ایشان والدین را به عنوان مرکز اصلی امنیت خود می دانند و در جریان مشاجره والدین نمی دانند باید به چه کسی پناه ببرند. همین مسئله آنها را دچار تعارض می کند. این تضاد درونی می تواند در درازمدت و در ارتباطات آینده فرد را با مشکل اساسی و جدی مواجه کند. این فرزندان در بزرگی خود بارها شکست را تجربه می کنند. مشاجره والدین سبب بروز رفتارهای ناسازگار در جامعه می شود و آثار زیانباری را همراه دارد. نتایج این مشاجرات در دختران و پسران متفاوت است. به عنوان مثال دختران در کودکی دچار اختلال «ناخن جویدن» می شوند و این اثر در پسران سبب بروز رفتارهای ضد اجتماعی می شود.
متاسفانه گهگاهی ما به تنهایی بر مسند قضاوت می نشینیم و دور از فهم آثار سوء دعوای والدین، همسران خود را محکوم می کنیم و در بعضی موارد باور اشتباه «نمکین شدن زندگی» را به خود تلقین می کنیم! مشاجره زن و شوهر باعث از هم پاشیدن زندگی و تیرگی روابط و ناراحتی ها و مهمتر از همه از بین رفتن محبت در زندگی زن و شوهر و فرزندان می شود. نتایج این بحران با چهار جلوه رفتاری همراه می شود که هرکدام برای مدت کوتاهی آرامش بخش هستند ولی در درازمدت باعث واکنش معکوس می شوند. این جلوه ها عبارتند از:
طلاق عاطفی
الف- تهاجم:
شعار این افراد این است. بهترین دفاع یک حمله قوی است. این افراد با سرزنش یا محکومیت، انتقاد و مقصر نشان دادن طرف مقابل به یکدیگر ضربه می زنند. وقتی هم طرف مقابل عقب نشینی کرد، آنها فکر می کنند برنده شده اند، ولی در واقع باخته اند. چرا که در ایجاد ارتباط شکست خورده و صمیمیت را از دست داده اند.
ب- فرار: یکی از راه های مشاجره است که به جنگ سرد خانوادگی مشهور می باشد. در این حالت که بیشتر از سوی مردان انجام می شود، می خواهند همسرشان را با سکوت تنبیه کنند و به آرامش کوتاه مدت و صلح می رسند.
ج- خود فریبی: این حالت نیز بیشتر مخصوص خانم هاست. طوری که برای اجتناب از صدمات رویارویی وانمود می کنند مشکلی وجود ندارد و با لبخندی بر لب تظاهر می کنند که نسبت به همه چیز راضی و خوشحال هستند. این رفتار زندگی را آماده یک توفان سهمگین می کند. چون یک نفر همیشه از خودگذشتگی می کند تا از دعوا جلوگیری کند.
د- کنارآمدن: این حالت هم مختص خانم هاست. در این جلوه، زن به جای بحث کردن می پذیرد که مقصر است و خود را فدای شوهر می کند. در این روش نیز در طولانی مدت به صورت بیماری های مختلف خود را نشان می دهد.
امام صادق(ع) می فرمایند: «خداوند کسی را که معاشرت و روابط خویش را با همسرش به طور شایسته و پسندیده برقرار می کند رحمت می نماید.»(1)
مهمترین مهارت ارتباط موثر، گوش دادن واقعی به همسر است. هرچند گاهی اوقات این مهارت ساده چندان دشوار می شود که افراد خود را به نشنیدن می زنند، جواب از قبل حاضر و آماده دارند، مدارک و دلایلی برای اثبات ادعای خود جمع آوری می کنند و داوری می کنند و ... ولی گوش دادن مهمترین مهارتی است که می تواند صمیمیت را به وجود آورد و آن را حفظ نماید. وقتی خوب گوش می دهید، همسرتان را بهتر درک می کنید، با او هماهنگ می شوید، از روابط خود بیشتر لذت می برید و با چشمان همسرتان به مسائل نگاه می کنید. در این روش فرزندان شما قدرت تصمیم گیری صحیح و راه گفتگوی سالم را یاد می گیرند و شور و اشتیاق به الگوپذیری مناسب را از پدر و مادر به ارث می برند.
نتایج ارتباط مناسب بروز بازخوردها و به عبارت دیگر نشان دادن واکنش هاست. در این عرصه باید بدون داوری به آرامی افکار، اندیشه و احساسات، نقطه نظرها و خواسته های خود و موارد دیگر را مطرح کنید. برداشت درونی خود را با همسرتان در میان بگذارید و مراقب باشید تا اسیر موانع سر راه ارتباط مؤثر نشوید.
بازخورد دو نتیجه مهم دارد. نخست: درستی برداشت خود را محک می زنید و در صورت اشتباه در مقام اصلاح حرف شما برمی آید. دوم: همسر شما با دیدگاه ها و برداشت های جدید شما آشنا می شود.
به یاد داشته باشید، فرزندان همواره والدین خود را برترین الگو می دانند و سعی در شبیه سازی مستقیم یا غیرمستقیم اعمال ایشان در طول زندگی حال و آینده خود دارند. و این موضوع نیز اهمیت دارد که مشاجرات پدر و مادر و سردی در روابط بیش از طلاق و جدایی مخرب و زیان بار است.
پی نوشت:1- جامع السعادات، ج2، ص239
سایت :شمیم
