چگونه فرزندمان را به حرف بیاوریم؟

پرسشی از متخصص کودکان 
پسر 17 ماهه‌ام را نزد پزشک بردم و با ناامیدی و ناراحتی گفتم حتی مامان و بابا هم نمی‌گوید. دکتر از زمان به حرف آمدن خودم و شوهرم پرسید و یادآور شد که در برخی خانواده‌ها بچه‌ها دیر به حرف می‌آیند و خلاصه اینکه هنوز دیر نشده و جای نگرانی نیست و مراقب باشم به سفارش بزرگ‌تر‌ها تخم‌کبوتر به فرزندم ندهم که بی‌فایده است...

اگر شما هم مثل من نگران دیر به حرف آمدن فرزندتان هستید، گفت‌وگوی ما را با دکتر رامین مظفری، متخصص اطفال و عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران بخوانید تا در مورد این موضوع اطلاعاتی کسب کنید.


سلامت: آقای دکتر! کودکان از چه سنی حرف زدن را آغاز می‌کنند؟

تکلم، گفتار، زبان و صحبت، عالی‌ترین بخش تکامل کودک هستند. این مهارت را کودکان از 6 تا 8 ماهگی برای اولین‌بار به دست می‌آورند. البته قبل از آن تن گریه و صدای شیرخوار مفهوم خاصی دارد و مادر به‌تدریج متوجه می‌شود هر بار مفهوم گریه نوزاد چیست و دلیل آن از گرسنگی است یا درد یا نیاز به تعویض پوشک و... از 6 ماهگی به بعد، شیرخوار بیان کلمه‌هایی مانند «دا»، «قا»، «با»، که یک سیلابی‌اند، آغاز می‌کند. در 8 ماهگی کلمه‌هایی که بیان می‌کند دوسیلابی می‌شوند مثل «دادا»، «قاقا»، «بابا» و...حتی ممکن است در این سن شیرخوار کلمه‌هایی را که مادر و پدر به کار می‌برند، به صورت نامفهوم تکرار کند. در یک سالگی، انتظار می‌رود کودک 3 کلمه مانند بابا، دد، قاقا که هر یک مفهومی خاص دارند بگوید. از یک سالگی به بعد، کلمات مامان و بابا را به صورت اختصاصی برای پدر و مادر استفاده و تا 15 ماهگی 6 کلمه ادا می‌کند و در
18 ماهگی دامنه لغات او افزایش می‌یابد و به 30 کلمه می‌رسد. جمله‌های 2 کلمه‌ای مانند «بابا کو» و «این چیه» را از 2 سالگی به بعد می‌تواند بگوید و به‌تدریج که دامنه وسعت کلماتش بیشتر می‌شود، صحبت کردن هم روان‌تر خواهد شد و می‌تواند از 2/5 تا 3 سالگی جمله‌های 3 کلمه‌ای بسازد.


سلامت: این روند عمومیت دارد و در تمام کودکان صدق می‌کند؟

این روند در بیشتر کودکان دیده می‌شود اما به هر حال قانون کلی نیست و در مورد همه صدق نمی‌کند. در برخی خانواده‌ها کودک با تاخیر به حرف می‌افتد. معمولا کودکانی که در خانواده‌های پرجمعیت زندگی می‌کنند و برادر و خواهر دارند، زودتر شروع به حرف‌زدن می‌کنند اما کودکان تک‌فرزند که در خانواده‌های کم‌جمعیت زندگی می‌کنند، دیرتر به حرف می‌آیند.


سلامت: این تاخیر تا چه زمانی و در چه شرایطی طبیعی است؟

تاخیر در حرف‌زدن تا 3 سالگی طبیعی است و به گفتاردرمانی نیازی ندارد اما اگر بعد از این سن کودک به حرف نیامد یا دچار مشکلاتی در گفتار و ادای کلمات یا جمله‌سازی یا تکرار برخی کلمات و لکنت زبان بود، باید حتما به متخصص اطفال، روان‌پزشک یا روان‌شناس و گفتاردرمانگر مراجعه کرد.


سلامت: اگر تاخیر در تکلم طبیعی نباشد، نشانه چه مشکلی است؟

شایع‌ترین دلیل تاخیر گفتاری، سابقه خانوادگی است اما برخی اختلال‌ها به خصوص اختلال‌های ‌شناختی مانند اوتیسم می‌توانند خود را با تاخیر در حرف‌زدن بروز دهند.


سلامت: از کجا بفهمیم تاخیر در به‌حرف افتادن فرزندمان طبیعی است یا نه؟ 

صحبت با کودک و صحبت خواستن از او و طرح سوال‌هایی مانند «توپت کو؟»، «این چیه؟» یا نشان دادن تصویر و درخواست از کودک برای بیان نام حیوان یا حتی تکرار صدای آن در به حرف آمدنش موثر است. کودکی که قدرت شناخت دارد و متوجه سوال‌های مادر و پدر می‌شود و تلاش می‌کند به آن پاسخ دهد، دچار مشکل نیست اما کودکی که قدرت شناخت ندارد و اصلا متوجه سوال نمی‌شود، ممکن است دچار اختلال‌های روانی باشد و دیر صحبت کردن او نشانه مشکل است.


سلامت: لطفا مهارت‌هایی را عنوان کنید که در سریع‌تر به حرف آمدن کودک موثر باشد.

نشان دادن تصویر و گوش دادن به آهنگ و شعر به کودک کمک می‌کند ادای کلمات را آغاز و سریع‌تر صحبت کند. والدین می‌توانند با فرزندشان صحبت کنند و از او بخواهند به آنها جواب دهد.


سلامت: می‌گویند مصرف تخم کبوتر و بلدرچین برای زبان باز کردن یا برای درمان لکنت خوب است.

نه، اینها هیچ تاثیری ندارند و اگر والدین آگاهی و اطلاعات خود را بالا ببرند و بدانند مکانیسم صحبت کردن چگونه است و این روند تکاملی جز با تکرار و تمرین به دست نمی‌آید، از خوددرمانی‌های این‌چنینی پرهیز می‌کنند. برای لکنت زبان هم که اختلالی چند بعدی است فقط گفتار درمانی توصیه می‌شود. البته اگر کودک اضطراب دارد یا والدین مشکلات رفتاری دارند بهتر است از روان‌پزشک کودک هم کمک بگیرند.   

6 فرمان برای به حرف آوردن کودکان 
نگاه فوق تخصص بیماری های عفونی اطفال/ دکتر عباس مومن‌زاده استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

اگر کودکی مطابق جدول سنی و رشدش پیش رفته باشد یعنی به موقع نشسته، به موقع راه افتاده و مهارت‌های دیگر را فرا گرفته و از نظر تکاملی عقب نیست و مشکل شنوایی هم ندارد،..

در مورد حرف زدنش تا حدود 3 سالگی نیازی به اقدام‌های درمانی مانند گفتاردرمانی نیست. اما بعد از 3 سال حتما لازم است. مقوله زبان بازکردن در کودکان بسیار متفاوت است. تعدادی از بچه‌ها در یک سالگی چند کلمه ساده، مانند مامان، بابا، بالا و بده که کلماتی مشترک بین بیشتر بچه‌هاست، می‌توانند بگویند. اما کودکانی هم هستند که تا سن ?? تا ?? ماهگی نمی‌توانند صحبت کنند. متوسط کودکان بین ?? تا ?? ماهگی اولین کلمه را می‌گویند.

بیش از نیمی از کودکان ? ساله می‌توانند جملات 2 یا 3 کلمه‌ای بسازند مانند آب می‌خوام، بریم پارک، هاپوبازی کنیم را بگویند. اگر کودک شما در ? سالگی کمتر از ?? کلمه می‌گوید یا نمی‌تواند جملات 2 کلمه‌ای بسازد، جزو کودکانی است که دیر به حرف می‌افتند. به شرط اینکه از نظر تکاملی بررسی شده و هیچ عقب‌ماندگی ندارد این دیر به حرف افتادن جای نگرانی نیست و با تمرین‌های ساده‌ای که یاد می‌دهم، می‌توانید به او کمک کنید. 
موضوع نگران‌کننده‌ دیگر وقتی است که در مورد فهمیدن و درک گفتار شما مشکل داشته باشد. خودتان امتحان کنید اگر کودکان یک ساله دستورهای ساده را می‌شنوند و عمل می‌کنند سالم است. به عنوان نمونه بگوید برو لیوانتو بیار، کفشت را پیدا کن. اگر فرزند ?? ماهه شما بعضی چیزها را نمی‌فهمد، بهتر است که با پزشک مشورت کنید... 

و اما چند راه عملی برای کمک به زبان باز کردن:
1 .شما والدین در پیشرفت زبانی کودک نقش کلیدی دارید، چون تعداد کلماتی که بچه می‌شنود همراه با تشویق او به صحبت کردن بیشتر، دایره لغاتش را گسترش می‌دهد. اگر کودک خواهر و برادر ندارد او را به جمع بچه‌های دیگر ببرید. وقتی که کودک شما می‌بیند که بچه‌های دیگر صحبت می‌کنند، او نیز برای حرف زدن با دیگران تشویق می‌شود. 

2 .واضح و بلند صحبت کنید و در مورد هر کاری که می‌کنید،‌ از لباس پوشیدن تا خوابیدن مانند یک قصه جالب با کودک حرف بزنید. حتی وقتی دارید اتاق را مرتب می‌کنید، بگویید: «خرست اینجاست، خرسی بیا بذارمت تو کمد، دستتو بده به من اسم این چیه مامان؟! خرس. بگو.»

3.حرف زدن را با آهنگ و بازی همراه کنید. صحبت کردن به صورت آهنگین و با حرکات دست بازی کردن مفید است. به جای عروسک‌های نمایشی نقش بازی کنید و حرف بزنید و سپس از او بخواهید چنین کند. در این کار حوصله و صبر زیاد لازم است.

4.زمانی که کودکان دنبال کلماتی هستند که می‌خواهند بیان کنند، فرصت دهید، اگرچه برایتان خسته‌کننده است اما از پریدن بین حرف‌ کودکان جهت کامل کردن جملاتشان خودداری کنید. فرصت ‌دهید تا از کلمات ذهنی خود استفاده کنند و تشویق را فراموش نکنید.

5.وقتی که فرزند نوپای شما بعضی چیزها را خود به خود می‌گوید، آن لغت را به دایره کلمات دیگرش اضافه کنید. مثلا اگر او گفت: «توپ»، به او بگویید: «بیا بازی کنیم». توپ را در دست بگیرید و بگویید: «توپ قرمز یا توپ بزرگ.»

6.اجازه دهید خود کودک خواسته‌اش را بگوید و ضمن تشویق او را تصحیح و تکمیل کنید مانند این اگر می‌گوید: «آبه.» بگویید: «آب می‌خواهی؟ تشنه هستی! الان برایت آب می‌آورم. لیوانتو بده!» تمرین کنید و باز هم تمرین و تمرین.

سمیه مقصود علی