کودک و انس با قرآن
به طور کلی اگر تربیت کودک ، علمی و آگاهانه باشد ، اولا باقیات صالحاتی وصف ناشدنی بر جای خواهد ماند ؛ ثانیا باعث ارتقای سطح فرهنگی جامعه ی ما خواهد شد . در روایات فراوان داریم علیکم بالاحداث ، یعنی کودکان و نوباوگانتان را دریابید و آنان را با تربیت صحیح بپرورانید.
در این قسمت می خواهیم طریقه ی آشنا سازی کودکان با قرآن را یادآوری کنیم، چه بسا افرادی از زیر بار این مسئولیت شانه خالی می کنند و نتیجه ی بد آن را در سنین بالاتر می بینند و چه بسا افراد دیگری که با سخت گیری خود در این امر باعث زده شدن فرزندان از قرآن می شوند.
حد اعتدال در هر کار نتیجه ی مطلوب را خواهد داد. در این مقاله همراه با مثال هایی از رفتارهای مادران، با هم می آموزیم چگونه فرزندان را با قرآن به زیبایی آشنا کنیم.
بسیارى از دانشمندان و بزرگان اندیشه وقتى از خاطرات کودکى خود مى گویند خواندن قرآن مادر یا دعاهاى او سر سجاده را از تأثیرگذارترین اتفاقات آن دوران مى دانند.
نزدیکترین فرد به هر نوزاد و پیش از آن هر جنینى مادر اوست که هر صدایى را که او بخواهد فرزندش به آن انس مى گیرد.
درباره تأثیر صداى قرآن روى جنین تحقیقات زیادى انجام شده است و روانشناسان ، متخصصین شنوایى، و نیز مدرسین قرآن مى گویند: جنین با هر صدایى که انس بگیرد پس از تولد و در دوران کودکى به آن صدا پاسخ آشنایى مى دهد. به طورى که در یکى از آموزشگاههاى خارج از کشور تحقیقى را روى گروهى از دانش آموزان انجام دادند، معلمین کلاس موسیقى خاصى را پخش کردند و از کودکان خواستند که هر کدام پیش از آن، همان موسیقى را شنیده است اعلام کند، تنها یکى از کودکان گفت من قبلاً این صدا را شنیده ام، پس از بررسى متوجه شدند این موسیقى را مادر کودک در ایام باردارى گوش مى داده و به همین دلیل این صداى خاص براى دانش آموز آشنا بوده است.
همین تحقیق درباره شنیدن صداى قرآن نیز آزمایش شده است، به گونه اى که کودکانى که در ایام جنینى صداى قرآن شنیده اند پس از تولد نسبت به شنیدن این صدا عکس العملهاى آشنایى از خود بروز مى دهند اما پس از به دنیا آمدن کودک، یکى از مشاوران خانواده که متخصص گفتار درمانى نیز هست، مى گوید: مادر مى تواند به این روش قرآن را از طریق صورت به صورت براى نوزاد خود بخواند: دو دستش را در کنار شانه هاى نوزاد قرار داده صورتش را در برابر صورت او قرار دهد و قرآن را شمرده شمرده بخواند و به کودک نگاه کند، این کار باعث مى شود کلمات قرآن در جان نوزاد ثبت شود.
همچنین خواندن آرام قرآن هنگامى که نوزاد در آغوش مادر و در حال شیر خوردن است مى تواند او را با قرآن مأنوس کند.
پس از دوران شیرخوارگى و در هنگامى که مادر با کودک خود بازى مى کند نیز روشهایى براى انس او با قرآن گوشزد شده از جمله اینکه در روایات آمده است: حضرت فاطمه (س) وقتى با کودکان خود بازى مى کردند و آنها را بالاى سر مى بردند اشعار توحیدى برایشان مى خواندند.
ولى به طور کلى پژوهشى روى بهترین و مناسب ترین روش و زمان آموزش قرآن به کودک تاکنون انجام نشده است و یا نگارنده از آن مطلع نیست.
اما قصه گویى و آموزش مفاهیم قرآن از طریق قصه را تاکنون موفقترین روش انس با سخن خداوند دانسته اند.
در حال حاضر روشهاى گوناگونى براى آموزش قرآن به کودکان پیش از دبستان در کشور ما به اجرا درمى آید:
۱- آموزش قرآن با اشاره و حفظ آن، ۲- حفظ از طریق مهدهاى قرآن و آموزش همزمان مفاهیم، ۳- آموزش قرآن از طریق نمایش و قصه گویى، ۴- آموزش حفظ از طریق برقرارى کودک با کودک، ۵- آموزش مفاهیمى چون «سلام کردن»، «احترام به بزرگتر»، «احترام و محبت به پدر و مادر» در هنگام بازى و خواندن آیات مربوطه، ۶- قصه گویى با استفاده از مفاهیم قرآن، ۷- نقاشى با استفاده از مفاهیم قرآن، ۸- استفاده از کتابهاى رنگ آمیزى با استفاده از آیاتى که موضوع خاصى چون گفت و گو در قرآن را مورد بررسى قرار مى دهد.
اما هیچکدام از این روش ها مورد پژوهش دقیق قرار نگرفته است.
آنچه در اینجا ذکر مى شود حاصل پرسشها و گفت وگوهاى نویسنده با اساتید، قاریان و حافظان و نیز مدرسین قرآن براى آموزش مفاهیم این کتاب ارزشمند مى باشد.
مهدى قره شیخ لو، قارى بین المللى و مدرس قرآن مى گوید: در خانواده هایى که پدر و مادر با قرآن سر و کار دارند گرایش کودک زیر دو ساله به برنامه هاى قرآنى تلویزیون و تقلید از رفتارهاى قاریان نشان دهنده استعداد خاصى در این کودک نیست و امرى طبیعى به حساب مى آید. اما بهترین روش براى آموزش کودکان زیر هفت سال قصه گویى قرآنى هنگام خواب به وسیله مادر است و آموزش روخوانى یا خواندن قرآن با صوت را باید به پس از رفتن کودک به دبستان محول کرد.همچنین درباره گرایش و علاقه کودک بالاى سه سال به نوارهاى قرآن یکى از مربیان مى گوید: اگر کودکى احساس کند از سوى پدر و مادر مجبور به شنیدن قرآن شده و یا آنها با برنامه خاصى صداى قرآن را براى کودک پخش مى کنند به دلیل استقلال طلبى از این کار سر باز مى زند و بهترین روش شنیدن غیر انتخابى مادر هنگام کار کردن در آشپزخانه است.
همچنین آموزش حفظ قرآن به صورت فشرده و برنامه ریزى شده از سوى برخى از اساتید قرآن منع مى شود.
شهریار پرهیزکار، حافظ کل و مدرس قرآن در این باره مى گوید: من هیچ وقت فرزند خودم را به حفظ قرآن مجبور نمى کنم و از او حتى نمى خواهم قرآن را حفظ کند؛ بلکه اگر خودش نسبت به این کار اشتیاقى نشان داد به او کمک مى کنم.
برخى از مدرسین قرآن، آموزش حفظ به کودکان زیر هفت ساله را موجب بروز عکس العملهاى ناخواسته رفتارى در سن نوجوانى مى دانند و این کار را تنها به علاقه و اشتیاق خود کودک وامى گذارند.
نبوغ و یا بروز شایستگى هاى خاص را اساتید منحصر به کودکان خاصى مى دانند که این نبوغ را نشان داده اند و آموزش ویژه ایشان نباید براى تمام کودکان همسال آنان نسخه واحد تلقى شود.
فشار فکرى و روحى براى آموزش حفظ قرآن به کودکان گاهى باعث افسردگى آنان نیز مى شود.
رفتار
اما از اثر صوتى و آموزش ظاهر قرآن که بگذریم مادر بهترین الگو براى پیاده کردن آداب قرآن در فرزند است. عدالت در رفتار و گفتار، محبت زیاد، بجا و به موقع و رفتار سنجیده و متانت و وقار همیشگى مادر مى تواند براى فرزند الگوى مناسبى در رفتار قرآنى باشد.
مادرى مى گوید: وقتى قرآن مى خواندم فرزندم مى آمد و مى گفت: بگو ببینیم «خدا چه گفته» است؟ و من آیاتى که جنبه روایى و داستانى داشت را براى او مى خواندم و داستانش را تعریف مى کردم.
همین طور شبها هنگام خواب همین قصه ها را و بخصوص داستانهایى که شخصیتهاى خردسال در آنها هست براى او تعریف مى کردم که چندین و چند بار هم خواهان شنیدن این داستانها مى شد.
مادر دیگرى مى گوید: من در زمانى که فرزندم را دعوا مى کنم یا مورد عتاب قرار مى دهم هرگز نوار قرآن پخش نمى کنم، پس از آن سراغ قرآن نمى روم و یا سر نماز نمى ایستم، حتى اگر از تلویزیون قرآن پخش شود فوراً تلویزیون را خاموش مى کنم تا خشم و قرآن با هم تداعى نشود. اما در مقابل وقتى مسافرت یا به گشت و گذار مى رویم قرآن پخش مى کنم.
یکى از مدرسین قرآن و معارف اسلامى نیز معتقد است بهترین هدیه اى که یک مادر مى تواند به فرزندانش چه دختر و چه پسر بدهد هدیه آرامش است. او مى گوید: من هیچگاه با فرزندانم با تندى حرف نزدم، آنها را مجبور به کارى نکردم و در امور دینى آنها را به اجبار نکشاندم. همیشه در لحظات خلوت و تنهایى شان حرفهایشان را شنیدم و با آنها هم صحبت شدم. قبل از امتحاناتشان اصرار مى کردند که مى خواهیم فقط با تو صحبت کنیم و من ساعتها در اتاقشان و گاهى پاى تختخوابشان مى نشستم تا اضطراب امتحان را از ذهن و دلشان پاک کنم.
این مادر همچنین مى گوید: پدرم که خود مجتهد بود هیچ وقت به من نگفت قرآن بخوان، اما وقتى ۱۸ ساله شده بودم و هر روز به طور مرتب قرآن را مى خواندم پدرم تشویقم کرد و اهمیت این تشویق از تأکید او خیلى بیشتر بود.
اندیشه قرآنى
نگرش قرآنى به زندگى و خانواده و داشتن نظام اندیشه مى تواند کودک را نظام مند کند. گفتن داستانهایى از نظم ونظام مى تواند کودک را با نگرش منظم به زندگى آشنا کند.
مادر منظم چه از نظر فکرى و چه کارى کودک را هم منظم بار مى آورد. هم بازى شدن مادر با کودک مى تواند او را تشویق کرده و عدالت را به او یاد دهد.
داشتن کابینت در آشپزخانه را فرض کنید، اگر این وسیله موجود نباشد هیچ چیز جاى مشخصى ندارد و براى پختن یک غذاى ساده مدتى از وقت آدم صرف گشتن به دنبال مواد غذایى، ظرف و مواد شست وشویى مى شود و در نهایت هم جز خستگى و عصبانیت چیزى باقى نمى ماند.
ذهن انسان هم مانند آشپزخانه احتیاج به کابینت بندى دارد. هر چیز باید پوشه خاص خودش را داشته باشد تا رفتارها با هم تداخل پیدا نکنند و مثلاً رفتار مناسب کودک را با همسر بکنیم یا رفتار مناسب همکار را با فرزند و... داشتن «نظام فکرى» مانند داشتن کابینت است و این را هم مادر مى تواند با منظم کردن امیدوارانه، مثبت و کامل به فعالیتهاى خود و خانواده داشته، فرزندش را نیز فردى امیدوار تربیت کند .
