تربیت فرزند از جمله مسئولیت های خطیر و حساس در عالم وظایف و مسئولیت هاست . حساس بودن این امر هم به دلیل پیچیده بودن خصایص انسان و گستره وسیع رفتار هایی است که افراد در طول زندگی با آن مواجه می شوند. محیط ها و شرایط گوناگونی می توانند بر شخص تاثیر گذار باشند و او را در مسیرهای مختلف مطلوب و نا مطلوب جهت یابی نمایند. از این میان نقش پدر و مادر بسیار ظریف و حساس است و می تواند در ابعاد متفاوتی موثر واقع شود. گزیده ای از آنچه در باب تربیت سالم و مفید و موثر می توان به آن اشاره نمود از این قرار است.
عادت دادن به رفتار نیک :
بر والدین لازم است که در روح کودکان خود ، عادات و صفات نیکو که در یک شخصیت سالم و نیرومند وجود دارد را پرورش دهند . از میان این عادات و صفات ، می توان به موارد زیر اشاره کرد :
الف : دوری کردن از بی باکی ب : دور کردن از غرور ج : دور کردن از بی ارادگی د : پایداری در مقابل بحران ها و گرفتاری ها هـ : پیروز شدن بر کشمکش ها ی روحی و روانی و حل کردن مشکلات زندگی او به طور مثبت و صحیح که بر اساس تفکر و منطق صحیح باشد .پرورش صفات و عادات نیک و اخلاق کریم در روح کودک ، این عادات در آینده ای نزدیک برای او ، شخصیتی متکامل و ارزشمند را محقق می سازد که در آن هیچ گونه انحرافی مشاهده نخواهد شد .
پرورش روح دینداری در کودک :
والدین باید در فرزندان خود ،روح دینداری ، ایجاد و پرورش نمایند ، چرا که دین و مذهب در آینده ، آنان را از سقوط در جهنم رذائل و پستی ها ، حفظ می کند . مسلح شدن کودک به مذهب ، برای او راه عملی زندگی را ترسیم می نماید . مذهب است که او را از ذلت بندگی غیر خدا، آزاد می کند و از جرائم اجتماعی همچون تجاوز به حقوق دیگران و ... باز می دارد . مذهب ، منبع اصیل فضایل روحی و معیار صحیح، جهت تشکیل شخصیت بلند انسانی می باشد . جامعه شناسان عنوان کرده اند که هیچ پایگاهی برای رفتار و شخصیت اخلاقی ، بدون دین و مذهب ، باقی نمی ماند . بنابراین پایگاه شخصیتی که از عقیده ی مذهبی و دینی تغذیه می شود ، قهراً حکایت از این منش و شخصیت دارد . تربیت اسلامی ، توجه خاصی به تهذیل وجدان و بالابردن سطح فکری و اجتماعی فرد دارد و او را به سوی کارهای خیر و همدلی با مردم و رفع زیان های آنان ، سوق می دهد . پرورش دینی ، انسان را از آلودگی به میکروب های فساد حفظ می کند و او را به عنوان شخصیتی مورد اعتماد و الگویی نیکو برای دیگران قرار می دهد .
تغذیه ی عاطفی و محبت :
بر والدین لازم است که کودکان خود را در کانونی گرم و پر از محبت و دلسوزی بدون افراط ، پرورش دهند . کودکی که محبت و عاطفه ی والدین خود را از دست بدهد ، دچار عقده های خطرناک روانی می شود که از آن جمله می توان به دزدی، دروغ، سنگدلی ،خشونت ، شرارت، حمله به دیگران و ... اشاره کرد . بر پدر و مادر است تا از اعمال «خشونت » در تربیت کودکان خود ، اجتناب نمایند و آنان را از محبت و عاطفه ، سیراب سازند . مباحث روان شناسی ثابت کرده است که مهمترین عوامل نگرانی و اضطراب ، به عدم وجود عاطفه در خانواده ، احساس محرومیت از محبت و عاطفه در کودک و این که او یک موجودی زائد و ضعیف است که در میان جهانی پر از دشمن زندگی می کند ، باز می گردد . والدین باید در تربیت کودک خود ، از پدیده های زیر اجتناب نمایند زیرا این گونه برخوردها با کودک ، باعث می شود او دچار عقده های خطرناک روانی شده و به سوی انحراف و ارتکاب اعمال زشت و یا حتی جنایت کشانده شود و این موضوع برای جامعه بسیار خطرناک است . بعضی از این رفتارها عبارتند از :
1. رفتار با خشونت و سنگدلی بیش از حد ؛ 2. استفاده از تنبیه بدنی ؛ 3. به طور دائم از او ایراد گرفتن و بر ملا کردن عیب های او در برابر دیگران ؛ 4. نسبت به او بی اهمیت بودن و او را در معرض اتهام قرار دادن ؛ 5. او را به نیکی یاد نکردن ؛ 6. او را در برابر دیگر برادران و خواهرانش بی ارزش جلوه دادن ؛ 7 . به وجود آوردن روحیه ی وابستگی در کودک : کودک را بایستی مستقل تربیت کنند تا کارها و اموری که مربوط به شخص خودش است را به صورت مستقل انجام دهد .
روان شناسان می گویند :«فردی که دارای شخصیت و اراده ی ضعیف می باشد . شخصیتی مستقل نداشته و در کودکی وادار نشده است تا خودش به دست خود کارهایش را انجام داده و مشکلاتش را حل کند .»
عدالت میان فرزندان :
اسلام بر رعایت مساوات و عدالت میان فرزندان ، تاکید فراوانی نموده و آن را عنصری مهم از عناصر تربیت موفق دانسته است . بنابراین والدین ، نباید برخی از فرزندان خود را بر برخی دیگر ترجیح و امتیاز دهند ، چرا که این موضوع منجر به شیوع بیزاری و دشمنی میان آنان می شود.
راویان حدیث می گویند : رسول خدا(ص) به مردی نگاه می کرد که دو فرزند داشت . او یکی از آنان را بوسید و دیگری را نبوسید . رسول خدا (ص) با خشم به آن مرد فرمود : میان آنان به مساوات رفتار نکردی .» مباحث روان شناسی به خوبی ثابت کرده اند که عدم رعایت عدالت میان فرزندان ، احساس نگرانی را در درون کودک بر می انگیزاند و بصیرتی که باعث می شود تا راه زندگی را با آرامش و راحتی ، طی کند ، کاهش می یابد . طبعاً آدمی که نگران و مضطرب است ، همواره احساس پوچی و شکنجه های روحی و روانی می کند .
اجتناب از گفتار نامناسب:
بر والدینی که می خواهند فرزندان خود ، در آینده بر ایشان مایه ی افتخار شوند ، باید از ادای گفتارهای زشت و مخالف آداب و معیارهای اخلاقی ، اجتناب و دوری نمایند . زیرا کودک در رفتارش از والدین خود تقلید می کند و آنان را الگو قرار می دهد . بنابراین اگر آنان را پایبند به اخلاق ، ارزش ها و آداب اسلامی نبیند ، همچون والدین خود رفتار خواهد نمود . طبعاً چنین الگوهایی در آینده او را با ناملایمات و دشواری های بزرگ زندگی روبرو خواهند ساخت .
در واقع تربیت فرزندی که از لحاظ روانی در حالت اعتدال قرار داشته باشد و به ارزش ها پایبند باشد . خانواده ای متعادل و روابطی سالم را طلب می کند که با آن ها به لحاظ عاطفی اشباع شده و احساس کرامت کند و به کمک آنها و با اعتماد به نفس که در او رشد یافته به مبارزه با مشکلات بپردازد . اگر خانواده علقه های مناسب و بجا را ایجاد کند می تواند عاملی با نفوذ برای انتقال ارزش ها باشد.
