در روش های تعلیم و تربیت، مهم ترین و کلیدی ترین عامل بحث «الگوسازی» است. هر سن و هر جنس الگوی خاص خود را برمی تابد. در این میان مهم ترین سن، دوران کودکی است. تربیت دوران کودکی توأم با بهره گیری از الگوهای خاص و ویژه این دوران است. طبیعی است که الگوهای دوران کودکی به طور عمده از مؤلفه های عاطفی به جای گزاره های عقلانی بهره می برند. لذا رمز و رازهای موجود در خیال پردازی های کودکانه، جایگزین گزاره های واقع گرایانه در تربیت بزرگسالان می شود. مبتنی بر این اصل، استفاده از نماد حیوانات به صورت فانتزی در انتقال مفاهیم آموزشی و تربیتی به کودکان همواره مدّ نظر بوده است؛ به گونه ای که امروزه بیشترین حجم تولیدات فرهنگی مربوط به کودکان در زمینه انیمیشن، کتاب، داستان و اسباب بازی به استفاده از نمادگرایی از حیوانات محدود می شود.
در این میان دختربچه ها انحصاراً به عروسک علاقه مند هستند. این علاقه نشأت گرفته از عاطفه ویژه دختر بچه ها و همچنین به دلیل قدرت برتر عروسک در ایجاد حسّ همزادپنداری و تفاهم خیالی با کودک است.
عروسک، بالاترین نقش تربیتی را به ویژه در شکل دهی و پایه ریزی شخصیت دختران دارد. دختربچه ها، زنان آینده هر ملت هستند و برای انحطاط هر ملت بایستی دختران و زنان آن ملت را منحط تربیت نمود. همان گونه که برای اعتلای هر ملت، بایستی دختران و زنان آن ملت را متعالی تربیت کرد. از این منظر، نقش عروسک در تهاجم فرهنگی نقش بسیار برجسته ای است.
پدیده عروسک باربی
کمپانی متل: کمپانی متل در سال 1945 توسط زوج هندلر و مت در ایالت کالیفرنیای جنوبی آمریکا تأسیس شد. این شرکت، ابتدا قاب عکس تولید می کرد و سپس به ساخت مبلمان خانه و در نهایت به تولید اسباب بازی روی آورد.
متل و میکی ماوس: کمپانی متل در 1955 با کلوپ میکی ماوس برای تبلیغ اسباب بازی ها به همکاری در نمایش های تلویزیونی پرداخت که موجب دگرگونی ساختاری در تجارت اسباب بازی شد.
در 1959 به دلیل علاقه دختر هندلر به عروسک های کاغذی، این کمپانی ها طرح ساخت عروسک را دنبال کردند که منجر به عقد قرارداد برای دریافت امتیاز عروسک آلمانی لی لی شد.
عروسک لی لی: عروسک لی لی در واقع برگرفته از شخصیت، اندام و چهره یک زن خیابان گرد آلمانی به همین نام بود. عروسک آلمانی لی لی به عنوان یک قطعه کلکسیونی فقط به بزرگسالان، به ویژه به کلکسیونرهای اسباب بازی فروخته می شد.
کمپانی متل امتیاز عروسک لی لی را از آلمان خرید و پس از تغییراتی، صورت بندی نژادی آن را به نژاد «آنگلوساکسون» همانند کرد و به تولید انبوه آن در آمریکا اقدام نمود.
عروسک باربی: این عروسک تغییر نژاد یافته (به نژاد آمریکایی ـ انگلیسی آنگلوساکسون) باربی لقب گرفت. باربی اسم خلاصه شده «باربارا» دختر کوچک رئیس کمپانی متل یعنی آقای هندلر بود.
باربی به زودی در صف اوّل اسباب بازی دختران در غرب قرار گرفت. در سال 1959 هر عروسک باربی به قیمت سه دلار فروخته می شد. امّا اکنون هر عروسک باربی اصل ساخت کمپانی متل تا 4500 دلار قیمت دارد.
از طراحی موشک ضدّ هوایی تا طراحی عروسک باربی: طراح تغییرات باربی در آمریکا در کمپانی متل، «جک رایان» است. وی قبل از آن در پنتاگون (وزارت جنگ آمریکا) طراح موشک های اسپارو و هاوک بود. شرکت متل او را به خاطر تخصص و استعدادش در شناخت فرم هیکل زنان استخدام کرد.
در 1960 شرکت متل سهام خود را به فروش رساند و به سهامی عام تبدیل شد. از 1963 تا سال 1965 ثروت کمپانی متل از 100 میلیون دلار به 500 میلیون دلار افزایش یافت.
عروسک کِن (دوست پسر باربی): در 1961 کمپانی متل عروسک کن را تولید کرد. این عروسک پسری بود با لباس های شیک و موهای قهوه ای که برگرفته از نام پسر آقای هندلر رئیس کمپانی متل است. به این ترتیب عروسک باربی صاحب یک دوست پسر شد. بعدها در سال 1963 عروسک «میچ» و در سال 1965 عروسک «اسکیپر» به جمع کن و باربی پیوستند.
دوستان زرد و سیاه باربی: در سال 1968 کمپانی متل برای اینکه به باربی یک شخصیت تربیتی جهانی ببخشد، اقدام به ساخت و فروش عروسک های سیاه و زردی نمود که هیکل و اندام آنها کاملاً همانند اندام باربی، ولی رنگ پوست و چهره آنها متفاوت است. عروسک دورگه آفریقایی آمریکایی برای کودکان سیاه پوست در آمریکا و آفریقا که به باربی سیاهان معروف شد با نام «کریستین» توسط کمپانی متل به بازار آمد. این تمام مسئله نبود، زیرا بازار بیش از یک میلیاردی زرد پوستان در آسیا و همچنین تربیت غربی دختران آنان ضرورت نگاه فرهنگ غربی به آن عرصه را جدّی ساخته و در سال 1990 «کی یرا» معروف به باربی ژاپنی ها و چینی ها را ساخته و روانه بازار کرد. در کنار این دوست زرد پوست باربی دو سال قبل از آن (1988) «ترزا»ی آمریکای لاتین به جمع دوستان باربی پیوسته بود.
از 1965 کمپانی متل در راستای تبلیغ و ترویج باربی به ساخت و فروش اسباب بازی های جنبی و تکمیلی آن پرداخت: اسباب بازی «ببین و بگو» در مهدکودک ها، خودروهای مسابقه احتراقی، اسباب بازی های الکترونیکی، سرگرمی های ویدئویی خانگی، پازل ها و... .
اساسنامه کودکان:
1978 متأثر از شعار حقوق بشر رئیس جمهور وقت آمریکا جیمی کارتر مبنی بر بسط حقوق بشر در جهان، کمپانی متل با دید بشر دوستانه! اساسنامه جهانی کودکان را تنظیم نمود که به شکل قابل توجهی، شرکایی را به صورت غیرانتفاعی در اتحادیه ای پیرامون اساسنامه مزبور ـ از سراسر جهان ـ گرد آورد.
متل کمپانی چند ملیتی:
کمپانی آمریکایی متل برای ترویج باربی در سال 1986 شرکت هنگ کنگی اراکو را تأسیس کرد. در سال 1988 با کمپانی والت دیسنی در جهت تولید و بازاریابی اسباب بازی ها و فیلم های شخصیت های عروسکی و کارتونیمعروف والت دیسنی در سراسر جهان قرارداد همکاری منعقد نمود. همچنین در سال1988 کمپانی متل کل سهام شرکت اسباب بازی سازی فرانسوی «اس، ای» را خرید و در سال 1989 شرکت «کورجی تویز» انگلیسی را تأسیس کرد. با توجه به گسترش نفوذ باربی، کمپانی متل در 1991 شرکت آویوا تولیدکننده اسباب بازی های ورزشی را تأسیس کرد.
از این پس به ترتیب:
ـ در 1992 تأسیس شرکت های بین المللی از سوی متل،
ـ در 1993 جذب مجموعه محصولات فیشر پرایز (تولید کننده اسباب بازی پیش دبستانی) به مجموعه متلو،
ـ در 1994 تأسیس شرکت کرانسنکو برای تولید اسباب بازی های معروف باربی در انگلیس توسط متل،
ـ در 1995 تدوین مقررات حقوقی تولید و توزیع عروسک های بزرگ کاپچ کیدز توسط متل،
ـ در 1997 ادغام کمپانی اسباب بازی نایکو در متل،
ـ در 1997 ساخت و عرضه یک عروسک معلول سوار بر ویلچر به نام اسمایل توسط خط تولید باربی،
ـ در 1998 خریداری کمپانی اسباب بازی سازی پرنده آبی از انگلیس،
ـ در 1998 تولد دختر مطلوب آمریکایی در دو مجموعه اوّل (مجموعه اوّل دختران 3ـ7 ساله و مجموعه دوم دختران 7ـ12 سال) شامل سلیقه ها، علایق، الزامات و... .
در سال 2000 کمپانی متل امتیاز مجموعه بازی ها و فعالیت های سرگرم کننده پیرامون «داستان های هری پاتر» شامل: عروسک ها، پازل، خودروها، بازی های کامپیوتری و فیلم های مربوط را (با همکاری کمپانی سینمایی وارنر) خریداری نمود.
در سال 2001 کمپانی متل به معاهده جهانی «چاپ و انتشارات تی.اچ.کیو» برای گسترش و نشر بازی های آموزشی و نرم افزارهای تولیدی خود با توجه به ذخایر کمپانی متل شامل باربی، هاتوی، دختر آمریکایی، مچ باکس و فیشر پرایز وارد شد.
فیلم های باربی
در سال 2001 عروسک باربی در اوّلین فیلم کامپیوتری خود به نام «باربی در فندق شکن» ظاهر شد، از آن پس تا کنون تعداد قابل توجهی فیلم کامپیوتری، انیمیشن، فیلم سینمایی و مستهجن سکس در مورد باربی تولید شده است.
دوباره سازی باربی
در طی سالیان گذشته باربی بیش از پانصد بار در نقش ها و شخصیت های متفاوت عرضه شده است از آن جمله:
پرستار، افسر پلیس، آموزگار، پزشک، دندانپزشک، دامپزشک، خواننده موسیقی راک، ژیمناست، کارآگاه، افسر نیروی دریایی، افسر خلبان، میهماندار هواپیما، دزد، گدا و... که این شخصیت پردازی ها، برای کارکردهای تربیتی این عروسک است.
باربی و سیاست
در طول چهل سال گذشته عروسک باربی فعال عرصه سیاست در آمریکا بوده است. در طول انتخابات ایالتی و ملتی، باربی بسیار فعال است. در طول جنگ ویتنام، گرانادا، پاناما، و در انتهای جنگ سرد باربی نقش های متفاوتی ایفا کرد.
در طول جنگ عراق و آمریکا در سال 1990 عروسک باربی با پوشش یونیفورم نظامی آمریکایی به تهییج افکار عمومی مردم آمریکا پرداخت. پس از واقعه 11 سپتامبر نیز باربی با پوشیدن یونیفورم نیروهای نظامی ضدّ تروریست با ایفای نقش جدید خود به تهییج افکار عمومی پرداخت. تیتر آگهی های تبلیغاتی باربی برای نبرد ضدّ تروریسم این بود: «باربی روح آمریکایی».
باربی و تعلیم و تربیت
خانم روت هندلر همسر رئیس کمپانی متل دریافته بود که همچنان که فرزندش باربرا رشد می کند به شخصیتسازی و تقلید از بزرگسالان در رفتار با عروسک های کاغذی می پردازد، بنابراین طرح ایده ابداع عروسک واقعی (سه بعدی) به ذهن او خطور کرد.
پس از ساخت باربی تصمیم بر این شد تا مدل های گوناگونی از لباس ها در اختیار کودکان قرار گیرد تا آنان بتوانندشخصیت دلخواه خود را در مدل های مختلف به باربی ببخشند.
به مرور زمان باربی کارکرد مهمی یافت، باربی به دختران آموزش می داد که جامعه مدرن از آنها به عنوان یک زن چه انتظاری دارد.
کمر باریک و اندام کشیده باربی باعث شده است تا دختران نوجوان در غرب و سایر کشورها برای اینکه اندامشان شبیه باربی شود یا از الگوی باربی خیلی فاصله نداشته باشند از خوردن غذا به اندازه کافی در سن رشد خود پرهیز کنند. لذا آمار حیرت آور سازمان های بهداشتی غرب از سوء تغذیه دختران غربی خبر می دهد.
طرح این ذهنیت که ترکیب اندام باربی هیچ گاه به هم نخواهد خورد، در تربیت دختران برای اینکه در سنین بزرگ سالی هیچ گاه آبستن نشوند (که مبادا فرم اندامشان به هم بخورد) بسیار مؤثر بود. در دهه 90 میلادی به دلیل کاهش نرخ تولید مثل در غرب ـ به ویژه در آمریکا ـ باربی برای تربیت دختران در آن زمینه وارد صحنه شد و در 1995 این عروسک با یک جنین در شکم خود به بازار عرضه شد تا دختران نوجوان با وضع حمل باربی به دست خود اشتیاق مادر شدن بیابند. امروزه اسکیپر که خواهر کوچک باربی محسوب می شود بخشی از پاسخ به درخواست سیاست گذاران فرهنگی برای بچه دار بودن باربی است.
نگاهی به تحول لباس ها و شخصیت باربی بیانگر آن تحول اجتماعی است که باربی در آن آفریده شده است. امروزه عروسک بزرگ باربی در هیأت یک دختر جوان حقیقی برای مقاصد مستهجن در فروشگاه های غربی خرید و فروش می شود. تعداد زیادی از هنرپیشه ها و خوانندگان زن غربی با صرف هزینه های زیاد اندام و چهره خود را همچون باربی می سازند تا مورد توجه عموم واقع شوند. امروزه باربی بر روی تمامی وسایل مورد استفاده کودکان و نوجوانان اعم از لوازم التحریر، لوازم بهداشتی و آرایشی، پوشاک، اسباب بازی، لوازم تزئینی و... حک شده است و حتی خوردنی های فانتزی کودکان مانند آدامس و شکلات نیز از حضور باربی بی نصیب نیستند. چه اینکه دخترها در سراسر جهان بایستی حضور مدل و الگوی غربی خود (باربی) را همواره در پیرامون خود حس کنند. مادران غربی می پرسند: چرا دختران ما زودتر از آنچه که باید بالغ می شوند؟ دلیل این بلوغ زودرس جنسی دختران ما در چیست؟
باربی و استراتژی فرهنگی آمریکا
از آنجا که بنیان دکترین فرهنگی آمریکا بر «امانیسم» (بشر مداری به جای خدامحوری) است، طبیعی است که سیاستمداران و استراتژیست های فرهنگی آمریکا تلاش نمایند تا از طریق شیوه ها و راهکارهای مختلف بنیان فرهنگی خود را تقویت و آن را در آمریکا و سراسر جهان بسط و تسرّی دهند. یکی از این شیوه ها، تربیت دختران آمریکا و سراسر جهان با گزاره های فرهنگی آمریکایی است. لذا به عنوان بهترین و کارآمدترین راه، اگر دختران سایر ملت ها با «ارزش»های آمریکایی تربیت شوند، این دختران، نقش همسران و مادران را در جوامع خودشان عهده دار می شوند، لذا مبتنی بر ارزش های آمریکایی، جامعه شان را اداره می کنند و این مهم ترین کارکرد تهاجمی یک فرهنگ مهاجم است که شهروندان دیگر ممالک را با ارزش های خود بپروراند.
این گونه است که باربی، در استراتژی فرهنگی آمریکا واجد بالاترین تأثیرها و ارزش گذاری هاست و در عرصه پدافند در برابر تهاجم فرهنگی عروسک باربی، مهم ترین اقدام در گام نخست تبیین مخاطرات تربیتی و فرهنگی این عروسک است. لذا هشدار و بصیرت بخشی در صدر این اقدامات است.
مکانیزم تربیتی عروسک باربی
عروسک باربی بر خلاف سایر عروسک ها که تداعی کننده کودک بوده و دارای چهره ای معصومانه می باشند، یک زن بیست ساله آمریکایی با تمام مشخصات اندامی آن است که با دقت فراوان طراحی و ساخته می شود و با حضور تصاویرش در اکثر مایحتاج و ملزومات ضروری کودکان و نوجوانان از قبیل لوازم التحریر، کیف، کفش، شکلات ها، ظروف، البسه، ساعت، وسایل شخصی و... که به بیش از ده ها هزار مورد موجود در بازار (حتی داخلی) می رسد، ملکه ذهنی کودکان و نوجوانان گردیده، خود را به آنان تحمیل و موجب خرید عروسک می گردد. خریداران باربی با خرید یک عروسک کارشان تمام نشده بلکه مجبورند تمام وسایل مکمل آن را از قبیل لباس خواب، وسایل حمام، مایوی شنا، لباس میهمانی، وسایل آرایش و... را که همه ساله در چندین نوبت نیز تغییر مد داده و بازسازی و تولید می شوند تهیه و همواره آن را به روز نمایند. بدیهی است مدل لباس باربی و تمام آنچه که تحت عنوان متعلقات عروسک عرضه می شود مدل لباس و سایر وسایل مورد نیاز دختران و زنان قرار گرفته و بدین صورت دختران مأنوس با این عروسک با سلیقه باربی (یا به قول دقیق تر با سلیقه و خواست یک زن آمریکایی) بزرگ شده، در زمانی که به سنّ انتخاب می رسند دقیقاً دارای سلیقه ای همانند باربی (یا یک زن آمریکایی) می باشند. بنابراین هر آنچه در تمدن غرب برای انحطاط بشر تولید و عرضه می شود، قبلاً ذائقه و احساس نیاز به آن را با هزینه مصرف کنندگان به وجود آورده اند که پدیده «باربی بیس» یکی از نمودهای عینی در داخل کشور است که متخصصان تربیتی و تغذیه داخلی با نگرانی فراوان از طریق رسانه های جمعی در جستجوی راه حلّی برای آن و اطلاع رسانی به خانواده های ایرانی برای پیشگیری و جلوگیری از گسترش آن هستند. در شرایطی که در صفحه نیازمندی های روزنامه های صبح و عصر، آگهی های بسیار فریبنده ای با عبارات اغفال کننده دختران این مرز و بوم را با وعده و وعید فراوان به باربی شدن دعوت می نمایند!!!
نباید فراموش کرد که تا این لحظه، هیچ کشور و ملتی نتوانسته است در برابر باربی رقیبی ماندگار و جدی بتراشد و در این عرصه کاملاً شکست نخورده باشد که از جمله آن «عروسک سندی» در انگلیس است.
