یوگا برای کودکان و نوجوانان
امروزه کودکان و نوجوانان نیز همچون والدین، مربیان و سایر افراد جامعه تحت فشارها و تنش هاى گوناگونى در طول روز قرار مى گیرند. استرس هاى ناشى از انجام وظایف درسى _ مدرسه اى، رقابت با دوستان و هم سالان شان، فعالیت هاى جانبى بعد از مدرسه، آشفتگى هاى فکرى _ هیجانى، اختلافات خانوادگى و تغییرات جسمى _ روانى، آنان را دچار اضطراب، تشویش و نگرانى هاى زیادى مى کند. آنها نیز نیاز به آموزش هاى خویشتن دارى، کنترل نفس، آرام سازى عضلانى و خود آگاهى درونى دارند. از این رو توصیه مى شود که آنها نیز سعى کنند با انجام تمرینات هماهنگ سازى نیروى ذهن و جسم خود درصدد ایجاد تعادل بین قواى درونى شان برآیند و توانایى روبه رو شدن با شرایط سخت زندگى را در خود بالا ببرند. یکى از این تمرینات، آموزش هاى یوگا است که موجب تقویت توان ذهنى _ جسمانى، هماهنگى، سازگارى، انعطاف پذیرى، تمرکز و مقابله با استرس هاى روزانه مى شود.
یوگا به مفهوم ارتباط و تعادل بین ذهن و جسم است و براین اصل استوار است که، اگر بتوان ذهن را تغییر داد، مى توان هر گونه مانعى را که مانع از حرکت انسان مى شود، از میان برداشت. از طریق تمرینات یوگا و وضعیت فیزیکى بدن مى توان هر گونه عدم تعادل و ناهماهنگى بین اعضاى بدن و سیستم درونى را بر طرف نمود.
این ناهماهنگى ها مى تواند جنبه هاى متفاوتى داشته باشد، از جمله؛
• ناهماهنگى هاى جسمانى؛ مثل خمیدگى هاى اسکلت، گرفتگى هاى عضلانى، کشش ماهیچه ها و تقویت رباط ها. کودکى که تمرینات یوگا را به طور منظم انجام مى دهد، بدنى سالم، نرم، ورزیده و قوى دارد.
• اختلالات هیجانى؛ مثل انواع اضطراب ها، ترس ها، پرخاشگرى ها و افسردگى هاى مزمن.
• اختلالات رفتارى؛ مثل اختلال کمبود توجه و تمرکز، بیش فعالى هاى دوران کودکى. انجام منظم تمرینات یوگا براى کودکان و نوجوانان موجب آرامش، توجه و دقت بیشتر آنان در طول روز مى شود.
• مشکلات ذهنى _ روانى؛ مثل کاهش قدرت ذهن، حافظه، استدلال.
تمرینات یوگا ماهیچه ها را فشرده و سخت نمى کند، بلکه موجب استحکام و تعادل آنها مى شود و سلامتى جسم و روان به دنبال دارد. یوگا مى تواند در درمان کودکانى که دچار اختلالات تنفسى (مثل آسم و تنگى نفس)، اختلالات گوارشى، ناتوانایى هاى یادگیرى، اختلالات مربوط به خواب (مثل بى خوابى ها، بدخوابى ها، کابوس دیدن) هستند، نقش موثرى ایفا کند. یوگاى کودکان، آنان را به شادى و سرور بر مى انگیزد و این امکان را به آنها مى دهد که در تمام سطوح جسمى، ذهنى و روانى شان تعادل برقرار کنند. براى کودکانى که شروع به یافتن آرامش درون خود مى کنند، ابتدا قدرى مشکل است تا موفق شوند با چشمانى بسته، تنها به یک موضوع فکر کنند. ولى به تدریج یوگا به آنها کمک مى کند تا نسبت به محرکات محیطى، رفتارهاى هیجانى _ احساسى و عکس العمل هاى خود، آگاهى بیشترى یابند و با اطمینان کامل ترى گام بردارند.
تمرینات یوگا براى کودکان باید متناسب با سن و قواى جسمى ذهنى آنان باشد. این تمرینات براى کودکان خردسال، بر اساس بازى هاى خلاقه، پیش زمینه هاى موسیقى، اجراى تئاتر و نمایشنامه برنامه ریزى شده اند.
در حقیقت یوگا براى آنها باید مثل بازى و سرگرمى دنبال شود. همچنان که یوگا به بزرگسالان کمک مى کند تا نیروى فکر و ذهن شان را بشناسند، به کودکان نیز کمک مى کند تا انرژى و قدرت درونى شان را بشناسند. تعالیمى که براى کودکان و نوجوانان در نظر گرفته مى شوند، آنها را تشویق به خوب صحبت کردن و پیش بینى رفتارهاى شان مى کنند. تقویت مثبت و نه خرده گیرى و انتقاد از نکات مهم تمرینات یوگا است. یوگا تمرینى براى سلامت و بهداشت فرد است.
کودکان از این طریق یاد مى گیرند که چگونه با احساسات، هیجانات و تمایلات درونى شان روبه رو شوند و چشم انداز ایده آلى از توانایى هاى فکرى _ جسمى خود در ذهن شان رسم کنند. اجراى منظم تمرینات یوگا موجب هدایت انرژى هاى هیجانى در جهت رسیدن به خود آگاهى مى شود. کودکان 10 _ 6 سال از تمریناتى که براى پرورش قوا، هماهنگى، تمرکز و مقابله با استرس هاى روزانه انجام مى دهند، لذت مى برند ، و نوجوانان نیز از این که مى توانند قابلیت انعطاف پذیرى و سازگارى ذهن و جسم خود را بالا ببرند، از ورزش هاى یوگا استقبال مى کنند. براى مثال، کودکان پرخاشگر و عصبى مى توانند از طریق انجام تمرینات یوگا به کنترل رفتارهاى تند خود بپردازند و سعى کنند با تمرکز بر عکس العمل هاى هیجانى و خشونت آمیز خود، آنها را تغییر دهند و به آرامش دست یابند. بر خلاف ورزش هاى رزمى و خشن که بر اصل رقابت و از میان بردن حریف استوارند، یوگا تنها بر اصل تقویت توان فردى، حفظ آرامش، کسب اعتماد به نفس و خویشتن دارى تاکید دارد.
•آموزش یوگا براى کودکان خردسال (7 _ 1 سال)
از آن جایى که مهم ترین وسیله تعامل کودک با اطرافیانش بازى هاى گوناگونى است که انجام مى دهد و از طریق همین بازى هاست که با جهان پیرامونش ارتباط برقرار مى کند، پس مى تواند بهترین شیوه براى آموزش تمرینات یوگا هم باشد. لازم به ذکر است، بسیارى از بازى هایى که دقت و توجه کودک را پرورش مى دهند، از بسیارى از آموزش ها و تعالیم رسمى اى که در این زمینه به کار گرفته مى شوند، مفیدتر و کارآمدتر هستند. یکى از ویژگى هاى بازى هاى کودکانه تکرار و بازآفرینى آن است و همین امر (یعنى تکرار) موجب تقویت مهارت آموخته شده مى شود. از این رو والدین و مربیان مى توانند تمرین هاى یوگا را در قالب بازى هاى ساده به کودکان بیاموزند و آنها را به تکرار این تمرینات تشویق کنند.
نکته اى که براى آموزش یوگا به کودکان خردسال باید مدنظر داشت آن است که، در وراى هر بازى، اصول یادگیرى رشد ذهن، جسم و شخصیت کودک نهفته است که از طریق انجام منظم آنها حاصل مى آید. تمرینات یوگا براى کودکان زیر 3 سال با کمک و همراهى والدین و یا مربیان آنها انجام مى شود. حرکت دادن پاهاى کودک (به صورت دوچرخه) ، باز و بسته کردن بازوهاى کودک به طرفین، چشمک زدن، لبخند زدن و خواندن ترانه هاى شاد کودکانه از جمله تمرینات مناسب براى کودکان زیر یک سال است.
براى کودکان بالاى یک سال، والدین و یا مربیان علاوه بر آموزش هاى فوق، مى توانند با غلت دادن کودک به طرفین، گرفتن مچ دست هاى کودک و بلند کردن او، موجب قوى شدن ماهیچه هاى گردن کودک شوند. مدت انجام این تمرینات مى تواند بین 15 _ 5 دقیقه باشد. توجه داشته باشید، تمرینات یوگا، باید به صورتى انجام شوند که فشارى بر کودک وارد نیاید و او از انجام آنها لذت ببرد. انجام بازى هاى گروهى توام با ترانه هاى ساده، تمرینات تنفسى عمیق، حرکات پروانه اى شکل و انجام حرکات کششى مى توانند از جمله تمرینات یوگایى ویژه کودکان بالاى دو سال باشند. کودک زمانى مى تواند درست عمل کند که قادر باشد درست احساس و فکر کند.
تعالیم یوگا به کودک کمک مى کند تا تعادل و هماهنگى بین جسم و ذهن خود برقرار سازد و بتواند با سازش و شناخت خود به خویشتن دارى و کنترل نفس دست یابد. مدت زمان تمرین هاى بدنى ویژه کودکان خردسال، 10 _ 5 دقیقه، سپس یک دقیقه استراحت و سرودخوانى (و یا گوش دادن به ترانه) و آن گاه 5 دقیقه بازى هاى ساده است (توجه به تفاوت هاى فردى کودکان در تمام مراحل آموزش لازم و ضرورى است).
•آموزش یوگا براى کودکان (12 - 7 )سال
تمرینات یوگا براى این گروه از کودکان بر پایه شیوه هاى پرورش قدرت تصور و خیال پایه ریزى شده اند.
همچنین مربى یوگا مى تواند اطلاعات کمى (در حد فهم و درک آنها) درباره تمرینات یوگا و تاثیر آن بر کاهش اضطراب ها، نگرانى ها و آشفتگى هاى روزانه به آنان بدهد. این تمرینات بستگى به میزان خلاقیت، آمادگى جسمانى و قدرت ابتکار بچه ها دارد.
گروهى از کودکان در این مرحله سنى قادرند حرکات یوگا را به خوبى و نرمى یک بزرگسال انجام دهند و از آن لذت ببرند. به همین منظور مى توان به نقش تمرینات بدنى براى تقویت عضلات، آرامش فکرى و تمرکز بیشتر تاکید نمود. این کودکان مى توانند تا چند دقیقه آرام بنشینند و با تمرکز بر موضوعى خاص، استرس ها و تنش هاى فکرى شان را (که براى اغلب آنان، مشکلات درسى آموزشى، ارتباط با هم کلاسى ها، فعالیت هاى جانبى و اختلافات خانوادگى است) کاهش دهند. مدت انجام تمرینات یوگا، 40 _ 30 دقیقه، 3 _ 2 دقیقه استراحت و آرامش عضلانى، 5 _3 دقیقه تنفس عمیق همراه با بازدم هاى منظم و 10 دقیقه براى بازى است.
با افزایش میزان فهم و درک بچه ها از تمرینات یوگا، مى توان آنها را تشویق نمود تا به جاى بازى، به صحبت پیرامون روش کار و تاثیر یوگا بر زندگى روزانه شان بپردازند.
•آموزش یوگا براى نوجوانان (17 _ 13 سال)
تمرینات ویژه نوجوانان نیز، ادامه تمرینات کودکان است، با این تفاوت که این گروه به شرح و توضیحات بیشترى نیاز دارند. درباره ارزش تمرینات یوگا و نقش آنها بر کاهش اضطراب ها و آرام سازى عضلات و بهبود وضعیت تنفس آنان باید تاکید شود.
مربى یوگا باید سعى کند توجه نوجوانان را به ساختارهاى بدنى آنان، کارکرد اندام هاى داخلى، افزایش نیروى جسمانى ذهنى متمرکز کند. ده سال پیش مى پرسیدند، آیا تمرینات یوگا، براى کودکان و نوجوانان مى تواند کارآیى داشته باشد؟ امروزه مى بینیم که تعالیم یوگا، به دلیل تاثیراتى که بر جسم و روان کودکان و نوجوانان گذاشته است، در اکثر نقاط جهان گسترش یافته اند و کارآیى خود را در زمینه هاى مختلف نشان داده اند.
توانایى هاى کودکان، بسیار بیشتر از آن چیزى است که ما تصور مى کنیم، آنها به موضوعاتى فراتر از موضوعات ما بزرگسالان فکر مى کنند و اگر در محیطى مساعد و پربار قرار گیرند، مى توانند خلاقیت هاى ذهنى، قوه ابتکار و تصورشان را به کار گیرند و از جلوه هاى آن بهره مند شوند.
تمرینات مستمر یوگا، موجب تقویت ماهیچه هاى پشت، بازوها و پاها مى شود و در عین حال، انقباضات و گرفتگى هاى آنها را رفع مى کند و موجب تقویت و آرامش عضلات مى شود. کودکان سعى مى کنند هنگام نفس کشیدن هاى عمیق (دم هاى طولانى)، نیروى هاى طبیعى (مثل نیروى امواج، باد، اقیانوس ها) را در خود مجسم سازند و با بازدم هاى طولانى، فشارها و تنش هاى وارده بر خود را به طبیعت باز گردانند .
