بچه آرام خوابیده است. مادر بیرون از خانه کار می کند. بچه همسایه همسن او وزن طبیعی دارد، آرام نیست ولی شاداب است و مادر او همیشه کنارش است. چرا این چنین است؟ اطرافیان می گویند زن باید خانه دار باشد در غیر این صورت بچه ها اذیت می شوند .
راستی همین طور است؟ آیا مادران خانه دار در نگهداری کودک موفق ترند.
در همین راستا گفت و گویی با فرحناز نورمحمدی مشاور روانشناسی کودکان در دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد مرکز انجام شده است.
■ مادر شاغل به چه مادری گفته می شود؟
مادر شاغل با تعریفی ساده مادری است که با داشتن صلاحیت های لازم برای کسب درآمد وارد جامعه می شود، می توان گفت این نوع فعالیت ها، هم شغل های داخل و هم شغل های خارج از خانه را شامل می شود.
■ بهترین مکان و مناسب ترین زمان برای نگهداری کودکی که مادرش شاغل است چیست؟
برای این منظور باید به مجموعه ای از عوامل توجه کرد. در واقع نوع رابطه مادر و کودک، در واقع نوع رابطه مادر و کودک، شرایط عاطفی و جسمانی کودک، میزان حمایت خانواده خصوصاً همسر و چگونگی حمایت کارفرمایان از مادر، افراد و محلی که کودک قرار است در طول روز به آن سپرده شود و ... در نحوه تصمیم گیری موثر است.
روزها و ماههای نخست تولد به دلیل نیازهای ویژه نوزاد، مادر باید بدون هرگونه استرس (تنیدگی) زمان بیشتری را با وی سپری کند و به تدریج با افزایش توانمندی های مادر و کودک، مادر می تواند با زمان بندی مناسب به محل کار خود برگردد، که البته چنین فرآیندی نیازمند همکاری های لازم از جانب اطرافیان است. این جدایی در سال های نخست باید با دقت و احتیاط صورت گیرد.
■ در صورت نگهداری کودک توسط پدر بزرگ و مادربزرگ ناموفق شاهد چه نوع رفتارهایی در کودکان خواهیم بود؟
در این قسمت ضروری است جنبه های مثبت و منفی پیامد این نوع نگهداری در نظر گرفته شود. اگر پدربزرگ و مادربزرگ در نگهداری کودک ناموفق باشند، در این صورت به دلیل اختلاف نظرهایی که بین پدربزرگ و مادربزرگ با والدین به وجود می آید کودک با تضاد تربیتی رو به رو می شود و شاهد دوگانگی در تربیت خواهیم بود. گاهی اوقات به دلیل توجه و حمایت بیش از اندازه و غیر منطقی پدربزرگ و مادربزرگ شاهد رفتارهای نامناسبی از جانب کودک هستیم.
■ چه پدربزرگ و مادربزرگ هایی در تربیت و نگهداری کودکان موفق هستند؟
پدربزرگ و مادربزرگ هایی موفق هستند که می توانند رفتارهایی مثبتی در کودک ایجاد کنند. خصوصاً در سال های اولیه یعنی تا سنین اجتماعی شدن کودک به دلیل ایجاد آرامش و برقراری روابط عاطفی بین پدربزرگ و مادربزرگ با کودک نتایج بهتری را می بینیم.
■ وقتی مادر شاغل است پدر در نگهداری کودک چه نقشی می تواند داشته باشد؟
در گذشته روان شناسان به نقش پدر توجه کمتری داشتند، اما امروزه بر نقش اساسی وی تأکید می شود. باورها دیده شده که پدر و مادر همزمان به منزل می رسند ولی پدر به استراحت و مادر به کارهای منزل می پردازد. در حالی که این مادر با خستگی بیرون و داخل منزل باید زمانی را به کودکان اختصاص دهد. گاهی اوقات در چنین مواقعی مادر خسته یکی از این دو حالت را در پیش می گیرد:
1- شاهد برخوردها و تنش هایی بین مادر و کودک می شویم.
2- برای آرام کردن کودک از بازیچه هایی نظیر کامپیوتر، ویدیو و … استفاده می کند.
برای موفقیت مادر شاغل در این محدوده زمانی، پدر می تواند بخشی از وظایف نگهداری از فرزند را برعهده گیرد و به این ترتیب از مشکلات تا حدودی بکاهد. حمایت های همسر در کارهای منزل باعث خستگی کمتر مادر و افزایش بازدهی وی می شود. در صورت امکان والدین می توانند با تنظیم ساعت های کاری غیر همزمان به طور جداگانه از کودک خود نگهداری کنند.
■ جدایی مادر از فرزند در مراحل مختلف سنی چه واکنش هایی را در کودک به دنبال دارد؟
احساس گناه مهم ترین احساس منفی مادران شاغل است این احساس به علت نگرانی مادر از عدم حضورش در کنار فرزند ایجاد می شود برای مثال مدام جملاتی از جانب این مادران از قبیل بچه ام تب کرده و کنارش نیستم الان ممکن است گرسنه باشد و … شنیده می شود
با توجه به این که کودکان در مراحل مختلف تحول روانی و رشد جسمانی خصوصیات متفاوتی دارند، واکنش های آنها نیز متناسب با این مراحل متغیر است برای مثال اگر کودک را پیش از دو سالگی به پرستار یا فردی غیر مادر بسپریم که در نگهداری او ناموفق باشد با واکنش هایی نظیر اضطراب جدایی با نشانه های وحشت زدگی همراه با ناراحتی های جسمانی نظیر اسهال، تهوع، استفراغ و … رو به رو می شویم. در دوره پیش دبستانی اضطراب جدایی با پرخاشگری و نارسایی در توجه و … آشکار می شود. در کودکان دبستانی علاوه بر موارد بالا افت تحصیلی را می بینیم. در دوره نوجوانی با توجه به بحران بلوغ و تغییراتی از قبیل بروز اخلاق خود پیروی و حس استقلال طلبی، نوجوانان فکر می کنند قدرت انجام هر کاری را دارند به علاوه بحران های عاطفی در رابطه با جنس مخالف، وارد شدن به گروه های مختلف و … از جمله مسایلی هستند که می توانند مشکلاتی را برای نوجوانان فراهم کنند. این جاست که ارایه راهنمایی های به موقع مادر می تواند از بروز بسیاری از خطرات پیشگیری کند و یا از شدت بحران ها بکاهد.
در این راستا با مادران موفق نیز مواجه هستیم. در این جا کیفیت مادری مطرح می شود. آموزش کوکان در سنین پایین تر می تواند بازدهی بیشتری نسبت به سنین بالاتر داشته باشد. مادر می توانند از سنین پیش دبستانی به آموزش مهارت های زندگی بپردازد و با استقلال کودک، احساس گناه ناشی از عدم حضور خود را کاهش دهد در این شکل از آموزش می توان مسئولیت ها را در قالب بازی به کودکان سپرد. برای مثال از کودک بخواهیم تا گردگیری کند، در آماده کردن غذا کمک کند و … کودکانی که در دوره پیش دبستانی مهارت های زندگی را در قالب بازی آموخته اند در دوران مدرسه بر اساس نیاز خود آن مهارت ها را به کار می برند. ما می توانیم استقلال این کودکان را علاوه بر حل مشکلات روزمره در امور مدرسه نیز ببینیم. در مورد اخیر پدر و مادر پس از برگشت به خانه در جایگاه راهنما قرار می گیرند و لازم نیست بار کمک به حل تکالیف را به دوش بکشند. چنین آموزشی گرچه به کندی اثر می گذارد ولی نتایج عمیقی را از لحاظ موفقیت تحصیلی و سایر موقعیت های زندگی کودک بر جا می گذارد. اگر از کودکی چنین آموزش هایی لحاظ شده باشد، در دوران نوجوانی مادر به علت همکاری بچه ها در انجام کارهای منزل دارای آرامش بیشتری بوده و او فرصت پیدا می کند که ارتباط بیشتری با بچه ها داشته باشد. حتی مادرانی که نسبت به تغذیه کودک بیش از اندازه توجه داشته و وقت صرف می کنند، می توانند گاهی با فراهم کردن غذاهای ساده تر فرصت بازی کردن با فرزندانشان را ایجاد کنند.
کمک و حمایت اطرافیان به مادران و کاهش شکایت های آنها از خستگی روانی و جسمانی اثرات مثبتی را در منزل به دنبال خواهد داشت و در نهایت فرزندان چنین مادرانی در سنین بالاتر نه تنها از شاغل بودن مادر احساس نارضایتی نمی کنند بلکه از جایگاه اجتماعی مادر احساس غرور و رضایت دارند.
■ گاهی مادران شاغل به علت جدایی از فرزند احساس گناه دارند، علت ایجاد احساس گناه و تأثیرات آن را بر روی رابطه مادر و کودک توضیح دهید؟
احساس گناه مهم ترین احساس منفی مادران شاغل است. این احساس به علت نگرانی مادر از عدم حضور در کنار فرزند ایجاد می شود برای مثال مدام جملاتی از جانب این مادران از قبیل بچه ام تب کرده و کنارش نیستم، الان ممکن است گرسنه باشد و … شنیده می شود. وی فکر می کند حضورش در خانه به رفع این مسایل کمک می کند، در حالی که این احساس، اضطراب ایجاد می کند و در نهایت به رابطه مادر و کودک آسیب می رساند که به صورت پرخاشگری مادر، توجه بیش از اندازه به کودک و … بروز می کند. این واکنش ها اضطراب را تشدید می کند. بنابراین مادر باید در جهت کاهش باورهای منفی حرکت کند.
البته احساس بیهودگی و بی ارزشی را در مادران شاغل هم می بینیم. مادری که بخشی از بار اقتصادی خانه را بر عهده گرفته پس از مدتی اگر حمایت نشود و زحمات او به حساب نیاید به این نتیجه می رسد که بهترین سال های زندگی اش را تباه کرده است. به نظر می رسد یکی از روش های مقابله با این احساس در مادران ایجاد تغییر در باورهای منفی است. همواره احساس رضایت شغلی در مادران خانه دار و یا در مادران شاغل در بیرون از خانه می تواند در کاهش تنیدگی آنان موثر باشد که در نتیجه فرزندان آرامش بیشتری را در خانه به دست می آورند.
■ احساس گناه در مادر خانه دار به چه شکلی آشکار می شود؟
مادر خانه داری که هدف و برنامه زندگی اش تنها رسیدگی به بچه هایش است، و هیچ گونه وقت و زمانی برای خود ندارد چنان با کودک خود در آمیخته است که با اشتباهات جزیی کودک احساس گناه می کند. گاهی اوقات این قبیل مادران پس از سال ها احساس بیهودگی می کنند چرا که در برهه ای از زمان با شادابی کامل به ارایه خدمات به فرزندان و شوهر خود پرداخته اند و زمانی می رسد که فرزندان دیگر نیاز به آنان ندارند و با حذف این عوامل، مادری با انگیزه های از دست رفته باقی می ماند.
■ بازی با کودک چه تأثیری در زندگی وی دارد؟
کودک ضمن بازی کردن مهارت های زندگی را آموزش می بیند و به استقلال وی کمک می کند.
■ والدین شاغل در انتخاب مهدکودک به چه نکاتی باید دقت کنند؟
فراهم کردن نیازهای عاطفی، ذهنی، شناختی کودک و نگهداری بی خطر از کودکان شاخص هایی است که والدین باید در انتخاب مهدکودک به آن توجه کنند. برای تحقق این امر والدین باید فرصت بیشتری را در این زمینه صرف کنند.
خبرگزاری بین المللی زنان ایران
