چگونگی نظم آموزی به کودکان زیر یک سال
کودکان زیر یک سال نمی‌توانند مقررات را رعایت کنند. بهترین راه آموزش نظم و ترتیب به آنها ایجاد روحیه اعتماد و اطمینان در ایشان است. برای رسیدن به این مهم باید هر جا که لازم است به ایشان توجه کنید و نیازهایشان را برآورده سازید باید دنیای این کودکان را امن و سالم نگهدارید و به تدریج به آنها صبر و تحمل بیاموزید تنها در این صورت است که کودکان در مقاطع بعدی بهتر گوش می‌دهند و راحت‌تر نظم را می‌اموزند
چگونگی نظم آموزی به کودکان 1 تا 3 سال
بعضی از والدین گمان می‌کنند باید با کودکان یک تا سه ساله خود به شدت سخت گیری کنند تا نظم و تربیت را به آنها بیاموزند به اعتقاد این دسته از والدین اگر سخت گیری جدی در کار نباشد کودکان لوس می‌شوند در حالی که عکس این باور درست است و باید از خشونت و نظم آموزی خشک و بی‌روح به طور جدی پرهیز کرد
رفتار ما با کودکان باید کودکانه و متناسب با سن آنان باشد یعنی باید نظم آموزی را در قالبی کودکانه به آنها آموخت. رسول خدا در این باره می‌فرمایند: «هر کس کودکی دارد باید با او کودکانه رفتار کند» البته این بدان معنا نیست که به کودکان اجازه دهیم تا هر کاری که خواستند انجام دهند، بلکه باید رفتارمان در عین آمیختگی به محبت با قاطعیت همراه باشد. کودکان یک تا سه ساله خوشحال از آزادی تازه به دست آمده می‌خواهند هر کاری را خودشان انجام دهند و جان کلام آنها این است که خودم انجام می‌دهم بنابراین باید به آنها اجازه دهیم تا کاری را که می‌توانند انجام دهند درابره این کودکان به جای «نه» ، «نمی‌توانی» ، «دست نزن» و .... می‌توان از روش‌های پیشگیرانه زیر بهره گرفت:
پرت کردن حواس
گفتن عبارتی مانند «ببین من چی دارم» حواس بسیاری از بچه‌ها پرد می‌کند تا با چیزی که نباید، دست نزنند . والدین برای پرت کردن حواس کودکشان می‌توانند از روش‌های گوناگونی استفاده کنند که نوع آن به هنر آنها در این زمینه بستگی دارد.
جایگزینی
روش موثر دیگری برای تغییر رفتارهای غیر قابل قبول نوزادان و نوپایان، جایگزینی است. جایگزینی یعنی معامله کردن با آنها و جانشین کردن رفتارهای مورد پسند به جای رفتارهای ناپسند، مثلا اگر طفل شما با یک شی خطرناک بازی می‌کند شما میتوانید با دادن یک اسباب‌بازی یا چیزی که او دوست دارد با او معامله کنید بدون آن که از زور استفاده کرده باشید.
امکان انتخاب دادن
وقتی به کودکمان امکان انتخاب می‌دهیم در واقع به صورت غیر مستقیم این پیام را به او منتقل کرده‌ایم که برایش ارزش قائل بوده و به او در اعتماد داریم. در ضمن این رفتار ما زمینه استقالال و خودباری را در او به وجود می‌آورد، برای همین بهتری است به جای آن که بگویید «زود باش جورابت را بپوش» از این جمله استفاده کنید: «دوست داری جوراب قرمزت را بپوشی یا جوراب آبی را؟»
ذخیره کردن واژه «نه» برای موارد مهم
با ایجاد محیط امن و سالم به کمک روش‌های بالا می‌توان به کودکان نظم و ترتیب را آموخت. با این حال گاهی باید به آنها «نه» گفت. در مواقعی آنها باید بدانند که کارشان نادرست و اشتباه است.
نظم آموزی مناسب و صحیح بدین معناست که به فرزندان خود ازادی عمل بدهیم تا دنیایشان را وارسی کنند و بتوانند کنجکاوی متعادلی داشته باشند. همچنین باید توجه داشته باشیم که کودکان در این مرحله سنی می‌خواهند استقلال خود را به نمایش بگذارند. از این رو، بسیاری از لجبازی‌های آنان در این سن، مقتضای موقعیت سنی آنهاست که والدین باید با تدبیر و سعه صدر از روش‌های یاد شده استفاده کنند.
حفظ خونسردی
بسیاری از کودکان وقتی خسته می‌شوند بدخلقی می‌کنند، و گاه با این کار انرژی اضافی خود را مصرف می‌کنند. در این مواقع خونسردی خود را حفظ کنید و بی‌جهت تابع بدخلقی آنها نشوید. سعی کنید علت بدخلقی آنها را فهمینده و درصدد رفع آن برآیید. اما در صورت عصبانی شدن شما ممکن است کودکتان به این نتیجه برسد که می‌تواند از این سلاح برای به کرسی نشاندن خواسته‌هایش استفاده کند.
چگونگی نظم آموزی به کودکان 3 تا 5 سال یا پیش دبستانی
یکی از ویژگی‌های کودکان پیش دبستانی، کنجکاوی درباره دنیایی است که در آن زندگی می‌کنند. مخلوط کردن شکر با نمک، برای کودک سه ساله‌ای که می‌خواهد بر دامنه اطلاعاتش بیفزاید هرگز کار عجیبی نیست. نقاشی کردن روی دیوارها برای یک کودک چهارساله اقدامی بی‌نظیر برای تزیین اتاق به شمار می‌آید. باز کردن اشیا و لوازم برای اطلاع از چگونگی کار آنها یکی از فالیت‌های مورد علاقه کودکان پیش دبستانی است. کار مورد علاقه بچه‌های این سن و سال کندوکاو است. اگر به کودکان پیش دبستانی برچسب «خودخواه» و «بی‌ملاحظه» بزنیم بعید نیست که در آینده همین گونه شوند. به جای آن اگر خودمحوری ایشان را درک کنیم و آن را بخشی طبیعی از زندگیشان بدانیم به زودی این مرحله را پشت سر می‌گذارند.
نظم آموزی به کودکان پیش دبستانی، به معنای هدایت کردن کنجکاوی آنهاست تا اقدام مناسب و درست را انجام دهند. کودکان در این سن به بازی علاقه فراوان دارند. والدین می توانند از این ویژگی برای نظم آموزی به آنان استفاده کنند شیطنت و بازیگوشی کودکان را در این سن نباید دلیل بی‌ادبی آنان دانست بلکه تنها باید کوشید این رفتارها به آنان صدمه‌ای نزدن و آن را هدایت کرد. رسول خدا فرموده است: «بازیگوشی و شیطنت بچه در دوران کودکی، نشان دهنده فزونی عقل او در بزرگسالی است» در این زمینه امام کاظم نیز فرموده است: بازیگویش پسر در دوران کودکی پسندیده است، زیرا در بزرگسالی بردبار می‌شود» برای این که بتوانید کنجکاوی کودکانتان را هدایت کرده در راستای نظم آموزی به آنان حرکت کنید، میتوانید اقدامات زیر را انجام دهید.
اسباب بازی‌های جالب تهیه کنید
شما میتوانید اسباب‌بازی‌هایی تهیه کنید که بتوان آنها را از هم جدا کرد و سپس به حالت اول برگرداند. این نوع اسباب‌بازی‌ها برای کودکان این سنین بسیار جالب توجه است کودکان شما به اسباب‌بازی‌های گرانقیمت الکترونیکی نیازی ندارند این وسایل به جای کنجاو کردن بچه های از میل آنان به جستجو گری می‌کاهند.
اشیاء وسوسه انگیز را از آنها دور کنید
دورکردن اشیاء وسوسه انگیز به حل بسیاری از مسائل کمک می‌کند اشیاء خطرناک را از دسترس کودکان دور کنید. قفل کردن در قفسه‌هایی که حاوی اشیا و لوازم خطرناک اند و نرده‌کشی حیاطی که در آن بازی می‌کنند از جمله اقداماتی است که باید صورت گیرد.
پیامدهای طبیعی و منطقی را در نظر بگیرید
اگر بچه‌ها برخلاف نظر شما همچنان به کاری که نباید بکنند ادامه دهند برایشان پیامدهای طبیعی و منطقی در نظر بگیرید. کودکی که برخلاف اخطارها شما همچنان دیوار اتاق را با ماژیک رنگ می‌کند باید بداند که پیامد منطقی این کار او را محروم شدن از ماژیک‌هایش است یا اگر کودکتان از خوردن غذا خودداری می‌کند باید متوجه شود که پیامد طبیعی آن گرسنه ماندن است.
بازی نمادین را تشویق کنید
فعالیت‌هایی نظیر بازی نمادین،به کودک کمک می‌کند تا با دنیای پیرامون خود بهتر کنار بیاید خنه بازی و یا خاله بازی به بچه ها می‌آموزد که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنند. این بازی‌ها آنان را برای زندگی دوران بزرگسالی آماده می‌کند.
چگونگی نظم آموزی به کودکان دبستانی 6 تا 12 ساله
خواندن، نوشتن و محاسبه کردن بخشی از مهارت‌هایی است که بچه ها باید پس از ورود به مدرسه بیاموزند. مهرت‌های جسمانی، مهارت‌های آکادمیک مانند کار با کامپیوتر و مهارت‌های میان فردی همچون همکاری و سازگاریبا مردم از جمله کارهایی است که بچه‌های دبستانی باید با آنها آشنا شوند. ایجاد این باور که آنان اشخاص توانمندی‌اند، از نشانه‌های موفقیت درا ین دوران به شمار می‌آید. والدین باید بکوشند علایق فرزندان خود را یافته با هدایت ایشان در آن زمینه طعم موفقیت را به کودکانشان بچشنانند تا به این ترتیب انها به احساس صلاحیت و شایستگی برسند.
بچه‌های دبستانی به احساس موفقیت نیاز دارند اما ممکن است راه موفق شدن را ندانند. به کمک فرزندتان و با همکاری آموزگار او در مدرسه میتوانید بفهمید کودک شما در چه زمینه‌هایی امکان موفقیت بیشتری دارد آن گاه زمینه‌های زیر را فراهم کنید.
انجام برخی کارهای را به آنها واگذار کنید
با این کار در آنها احساس مسئولیت ایجاد شده تواناییهایشان در پذیرش و انجام دادن مسئولیت‌ها افزایشمی‌یابد امام رضا می‌فرمایند: «از کودک بخواه با دست خودش صدقه بدهد، گرچه به اندازه تکه‌اینان یا یک مشت خوراکی باشد.
جلسات خانوادگی تشکیل دهید
در زمان‌هایی معین برای مثال هفته‌ای ایک بار همه افراد خانواده جلسه ای تشکیل دهند در این جلسات به هر یک از افراد خانواده فرت داده شودتا مسائل و مشکلات خود را مطرح کنند سپس همه افراد خانواده بکوشند تا راه حلی برای آن مسئله پیدا کنند. در این جلسات بچه‌ها می‌آموزند تابه مسائل دیگران حساس باشند و نیازهای آنان را نیز در نظر بگیرند. همچنین این گونه جلسات جسارت ابراز عقیده را در کودک ما به وجود آورده و مهارت اجتماعی او را افزایش می‌دهد.
3. بازی‌های دسته جمعی انجام دهید
بازی نیاز طبیعی کودک است که بدون آن رشد کاملی نخواهد داشت. بچه‌ها می‌توانند با همدیگر یا با بزرگتر‌ها بازی کنند. بی توجهی به این نیاز کودک می‌تواند آثار زیان باری برای وی در پی داشته باشد. در سیره رسول خدا و امامان معصوم نیز توجه ویژه‌ای به بازی کودکان شده است. جابر می‌گوید: «بر پیامبر(ص) وارد شدم در حالی که حسن و حسین را بر پشت خود سوار کرده بود و چهار دست و پا راه می‌رفت و می‌فرمود: شتر شما چه شتر خوبی است و شما چه سواران خوبی هستید.
4ـ می‌توانیم دلیل بیاوریم
برخلاف کودکان کم سن و سال‌تر هنگام تربیت و نظم آموزی به کودکان دبستانی می‌توانیم دلیل کارمان را برای آنها توضیح دهیم کودک اگر بداند چرا باید آنچه را از او خواسـته‌ایم انجام دهد راحت‌تر خواسته ما را اجابت خواهد کرد و این کار باعث می‌شود که انگیزه درونی در او تقویت شده و آن کرا را با میل و رغبت بیشتری انجام دهد.
5ـ همه اشتباهات را حل و فصل نکنید
وقتی همه مسائل و اشتباه‌های فرزندانمان را حل و فصل نمی‌کنیم به آنان فرصتی می‌دهیم تا مسئولیت بیشتری درقبال کارهایشان عهده دار شوند و توانایی آنها در حل مسائلشان بال رود. این مسئله تأثیر بسزایی در ارتباء سطح اعتماد به نفس کودکمان دارد و افزایش اعتماد به نفس به معنای تضمین موفقیت کودکمان در آینده می‌باشد.
کودکانی که همراه از ناحیه والدینشان حمایت شده و اشتباهاتشان برطرف می‌شود، افرادی وابسته و بدون اعتماد به نفس کافی بار می‌آیند، افراد ضعیفی که هیچ‌گاه نمی‌توانند مشکلاتشان را به تنهایی حل کنند. اگر فرزندتان می‌گوید: «مامان نمی‌تونم دکمه شلوارم را ببندم» به او بگویید: «سعی کن، می‌تونی، فقط باید کمی دقت کنی» و یا این که کمکش کنید تا این کار را انجام دهد.
6ـ به آنان بیاموزید که چگونه مسائل خود را حل کنند.
بچه‌ها در این سن می‌تواند مراحل مختلف حل مسئله را به شکلی منظم بیاموزند. وقتی بچه‌ها بیاموزند که مسئله خود را مشخص کنند راه‌حل‌های مختلف را ارائه دهند یکی از راه‌حل‌های را انخاب کنند آن را به کار گیرند و درباره موثرتر واقع شدن آن نظر دهند درباره خود احساس بهتری خواهد داشت. نظم آموزی به بچه‌ها در این مقطع به مفهوم آموزش کنترل خود است که آن را برای همکاری و کنار آمدن با دیگران نیاز دارند.
