با توجه به اهمیت تربیت، در زندگی کودک و تاثیرمستقیم آن بر سرنوشت او و حتی سرنوشت اجتماع بشری، هم چنین با توجه به این که هیچ کس بهتر از خالق و آفریننده ی انسان و فرستادگان او قادر به ارایه ی دستور العمل صحیح و بی عیب و نقص در جهت پرورش انسان هایی کامل نمی باشد بر آن شدیم که قبل از هر چیز به سراغ این منابع ارزشمند رفته و از گلزار همیشه بهار کلام معصومین (علیهم السلام) خرمنی از گل های معرفت و هدایت بچینیم.
حقوق فرزند از نگاه امام سجاد (علیه السلام)
* بدانی که هستی او (فرزندت) از وجود توست و نیک و بد او در این دنیا به تو منسوب است.
* به او ادب نیکو بیاموزی.
* در راه اطاعت از خداوند او را یاری دهی.
امام علی (علیه السلام)
* بدکار را با کردار نیکت درست گردان و با گفتار نیکو و زیبایت به خیر و خوبی راهنمایی کن.
* بهترین چیزی که پدران برای فرزندان به ارث می گذارند «ادب» است. پیامبر اعظم (صلی ا… علیه و آله)
* خداوند به داوود (علیه السلام) فرمود که مرا دوس بدار و نزد خلقم محبوب گردان.
حضرت داوود (علیه السلام) عرض کرد … پروردگارا ! چگونه تو را نزد بندگانت محبوب گردانم ؟
خداوند فرمود : نعمت هایی را که به آنها داده ام گوشزدشان کن که اگر خوبی هایم را برایشان یاد آوری کنی مرا دوست خواهد داشت.
* پنج چیز است که تازه زنده ام رهایشان نمی کنم، … و سلام کردن به کودکان، تا بعد از من سنت شود.
* از ادب کردن (دیگران) در هنگام خشم خوددای کنید.
* فرزندان خود را در هفت سالگی نماز بیاموزید … و بسترهایشان را از هم جدا سازید.
* فرزند، هفت سال (اول) آقاست، هفت سال (دوم) بنده است و هفت سال (سوم) وزیر می باشد. (توضیح : به فرموده ی آن حضرت باید در هفت سال اول زندگی، کودک تا حد امکان احساس آزادی و فراغ خاطر داشته باشد، در هفت سال دوم زندگی تا به فرمان پدر، مادر و مربی باشد و در هفت سال سوم زندگی در امور و کارهای پدر و مادر مورد مشورت و مشارکت فکری قرار گیرد.)
* فرزندان خود را گرامی بدارید و آنان را خوب تربیت کنید (که به این ترتیب) آمرزیده می شوید.
امام صادق (علیه السلام)
* پدرم با سه چیز مرا تربیت کرد، به من فرمود …
پسرم ! هر که با دوست بد همنشینی کند سالم نمی ماند،
هر که گفتار خود را مهار نکند پشیمان می شود
و هر که به جاهای بد برود، مورد تهمت قرار می گیرد.
* هنگامی که آیه ی «ای کسانی که ایمان آورده اید ! خود و خانواده ی خود را از آتش نگه دارید.» نازل شد، مردم گفتند : این فرستاده ی خدا ! چگونه خود و خانواده ی مان را حفظ کنیم ؟
فرمودند : عمل خیر انجام دهید و آن را به خانواده ی خود نیز یاد آوری کنید و بر پایه ی فرمانبرداری از خداوند پرورششان دهید.
امام موسی کاظم (علیه السلام)
* امام در پاسخ فردی که از فرزند خود شکایت می کرد، فرمودند : او را نزن بلکه برای مدت کوتاهی با او قهر کن.
امام رضا (علیه السلام)
* به کودک خود دستور بده که با دست خودش صدقه بدهد گرچه به اندازه ی تکه نانی یا یک مشت از چیزی باشد؛ زیرا هر چیزی که در راه خدا داده شود اگر با نیست پاک صورت گیرد، هر چند کم باشد، بسیار زیاد است.
چند توصیه ی مفید
* سعی کنید فرایض دینی خودمانند نماز، حجاب و … را به طور مرتب، با علاقمندی و در برابر کودک به جا آورید.
* مقدمات همراهی کودک در امور دینی را فراهم سازید. مثلاً برای او مهر و جانماز مخصوص تهیه کنید، برای دختر کوچولویتان چادر و مقنعه ای با طرح و رنگ زیبا و دوست داشتنی بدوزید، لباس تیره رنگ اما زیبایی مختص ایام عزاداری معصومین (علیهم السلام) برای کودکتان بخرید و …
* در هنگام شرکت در نماز جماعت، مجالس شادمانی اهل بیت، مراسم عزاداری و … کودک را با شرایط مناسب (مثل همراه داشتن آب و خوراکی) با خود ببرید.
* توجه داشه باشید که کودک به واسطه ی همراه با شما پرداختن به امور مذهبی، خسته کلافه و دلزده نشود. به محض بروز علایم خستگی در کودک، شرایط را تغییر دهید تا او خاطره ی خوبی از شرکت در فعالیتهای دینی و معنوی در ذهن داشته باشد.
* مفاهیم حلال و حرام را با عنوان «کارهایی که خدا دوست دارد» و «کارهایی که خدا دوست ندارد» به کودک آموزش دهید.
* مصادیق حلال و حرام را به طور غیر رسمی و در موقعیت های مناسب به او بیاموزید. (مثلاً وقتی که دروغ گفته است به او بگویید : خدا دروغ گفتن را دوست ندارد و وقتی صدقه داده است بگویید : خدا تو را به خاطر این کار خیلی دوست دارد و به تو از جایزه های بهشتی می دهد.)
* فضایل و رذایل اخلاقی را به تدریج، در موقعیت های مناسب و به طور مستقیم یا غیر مستقیم برایش یاد آور شوید.
* ذهن کودک را درگیر مفاهیم پیچیده ای مثل «خدا چگونه است ؟» مفهوم مرگ و سایر مفاهیم سنگین مذهبی نکنید و در صورت سوال کردن کودک با پاسخی مختصر و مفید بحث را خاتمه دهید و موضوع صحبت را تغییر دهید. مثلاً در پاسخ «خدا چه شکلی است ؟» بگویید : خدا آن قدر بزرگ، زیبا و نورانی است که ما نمی توانیم او را ببینیم اما او همیشه ما را می بیند، ما را دوست دارد و از ما مواظبت می کند و … و به این وسیله ذهن کودک را متوجه صفات خداوند از قبیل مغفرت، رحمت، عیب پوشی و … نمایید.
* تا قبل از فرا رسیدن سن تکلیف کودکتان بیشتر از صفات جمال خدا مثل مهربانی، بخشندگی، یاری دادن بندگان، عفو و چشم پوشی و … برای او سخن بگویید و صفات جلال خداوند نظیر مهر و غضب و … را کمتر مطرح کنید. او هنوز قادر به تحلیل و درک دلایل قهر الهی و عقوبت کردن گنهکاران نمی باشد و بیان بیش از حد این صفات نزد کودک بین او و پروردگارش فاصله ی عاطفی و روانی ایجاد می نماید.
* از بهشت برای او تعریف کرده و به آن امیدوارش کنید.
* در برابر انجام کارهای بد بگویید : این کار باعث شد که شیطان جایزه ی تو را خراب کند.
* تعالیم دینی را تا حد امکان به صورت غیر مستقیم آموزش دهید اما کودک را با ظواهر دین و از جمله کلمات و اصطلاحات قابل فهم آن نیز آشنا کنید.
* فلسفه ی احکام را تا جایی که به کودک مربوط می شود به زبان کودکانه برایش توضیح دهید. مثلاً درباره ی «نماز خواندن» بگویید : «برای این که دلمان برای خدا تنگ می شود و برای تشکر از هدیه های که برایمان می فرستد از قبیل سلامتی، پدر و مادر، خانه و … تماز می خوانیم» و یا این که ما آدم ها هم مثل گوشی تلفن که نیاز به شارژ دارد، با نماز خواندن خودمان را به نور و نیروی خداوند وصل می کنیم تا نورانی و قوی شویم، بتوانیم به خوبی با شیطان مبارزه کنیم و زندگی آرام و شادی داشته باشیم.»
* از ایجاد احساس گناه مداوم و پایدار در کودکتان جداً اجتناب کنید و او را به عفو و بخشش خداوند امیدوار سازید.
نکته : احساس گناه مداوم و اضطراب یا ناامیدی ناشی از آن علت اصلی دین گریزی افراد می باشد.
* کودک خود، مخصوصاً دختر کوچولویتان را حداقل یک سال قبل از فرا رسیدن سن تکلیف (پایان 9 سالگی) به انجام فرایض دینی اش (مثل نماز خواندن و رعایت حجاب) عادت دهید تا پس از رسیدن به سن تکلیف از آنجا وظایف شرعی خود دچار خستگی و کسالت نشود.
* تا قبل از رسیدن کودکتان به سن تکلیف او را مجبور به انجام تکالیف شرعی نکنید اما با تمام توان جسمی، فکری، مالی و … برای جلب و جذب او به وظایف شرعی و ترغیب او به اطلاعت خداوند تلاش کنید. مطمئن باشید که این سود آورترین سرمایه گذاری برای دنیا و آخرتتان خواهد بود.
* از خداوند متعال برای تربیت هر چه بهتر کودکتان یاری بخواهید.
نکته : بار دیگر یادآوری می کنیم که اگر شما احکام شرعی را با دقت و علاقه رعایت کنید کودکتان تیز راه شما را ادامه خواهد داد و هم چنین اگر احکام را به صورت گزینشی و انتخابی رعایت کنید و برخی از آن ها را مورد تساهل و تسامح قرار دهید یا فراموش نمایید او نیز همین شیوه ی غلط و ناکارآمد را برای برقراری ارتباط با مبدأ هستی (خداوند) اتخاذ خواهد کرد.
گزیده ای از دعای امام سجاد (علیه السلام) درباره فرزندانشان
خداوندا ! بر من منت گذار به بقای فرزندانم و به شایسته نمودن آنان برای من …
خداوندا ! … خردسالشان را برایم تربیت کن، ناتوانشان را برایم نیرو ده و بدن ها و دینشان و اخلاقشان را برایم به سلامت دار …
و آنان را نیکو کارانی با تقوا و صاحبان بصیرت و شنوای حق و مطیع خود گردان.
آنان را نسبت به اولیاء خودت، عاشق و خیرخواه و نسبت به دشمنانت، دشمن و کینه توز قرار ده …
خدایا ! … آنان را عاشق من گردان و مهربانی (قرارده) که … نبست به من نافرمانی و بدی و مخالفت و خطا نداشته باشند.
و مرا در تربیت و خوبی کردن در حقشان یاری فرما …
و مرا و اولاد مرا از شیطان رانده شده حفظ کن که تو ما را آفریدی …
خداوندا ! … به تمام مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان، همه آن چه را که برای خود و فرزندانم از تو خواستم در این جهان و آن جهان عنایت فرما که تو نزدیک و اجابت کننده و شنوا و دانا و عفو کننده و آمرزنده و دلسوز و مهربان هستی، و ما را در این دنیا حسنه و در ان دنیا حسنه مرحمت فرما و از عذاب جهنم حفظ نما.
