مقدمه:
هر نوزادی با فطرت دینی متولد می شود و از همان دوران طفولیت باید فرزندان را به روش دینی تربیت کرد،زیرا حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: (الدَّرسُ فِی الصِغَرِ کَالنَّفسِ فِی الحَجَرِ؛دروس در دوران کودکی،هم چون نقش در سنگ است).
امروز دیگر تردید در فعالیت های برنامه ریزی دشمن برای هجوم به فرهنگ دینی و ارزش های اخلاقی و انقلابی ما،نشانه ی بی خبری و غفلت و سادگی است. معرفی الگوهای ناسالم به جوانان و نوجوانان و کشاندن آنان به وادی عشق های سر راهی و نمونه های مبتذل و اشباع گناه آلود و انحرافی این نیاز و خلأ روحی،یکی از همین دامها و برنامه هاست.
با این حساب،برای صیانت جوانان و نوجوانان عزیز از این آفت ها و توطئه ها،از سنین کودکی و نوجوانی باید برنامه داشت و هوشیارانه و دقیق،در جهت تغذیه ی فکری و روحی و عاطفی و هدایت آنان در سیر (صراط مستقیم) بر اساس (قرآن و عترت) تلاش کرد.
ایجاد محبت اهل بیت (علیهم السلام) در دل کودکان و نوجوانان و گره زدنِ اندیشه و عاطفه و محبت آنان با این خاندان پاک و نمونه،می تواند یکی از این شیوه ها و برنامه ها به شمار آید.
برای آنان که در پی (مهرورزی) و دل باختن و محبوب گزیدن و دوست داشتن اند،اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) بهترین و برترین محبوب و معشوق اند.رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: (فرزندان خود را با محبت من و محبت اهل بیت من تربیت کنید.)
(مودّت ذی القربی) توصیه ی قرآن کریم و اجر رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) است و (حبّ اهل بیت) به عنوان (عشق برتر) گرانبها ترین سرمایه ی ماست که سعادت دنیا و نجات آخرت را در پی دارد.
تربیت دینی و ولایی فرزندان،موجب سربلندی والدین و مصونیت فرزندان در مقابل مفاسد اخلاقی و انحرافات فکری می شود.
آن چه در ساختن شخصیت یک انسان مؤثر است،خیلی پیشتر از مدرسه و جامعه آغاز می شود و به مسأله ی تغذیه،شیر مادر،روحیات والدین،شرایط ایام بارداری،انعقاد نطفه و... هم مربوط می شود و موضوع وراثت نیز،در جای خود مهمّ است. در زندگی نامه ی بسیاری از بزرگان دین یا شهیدان اسلامی می خوانیم و می شنویم که مادرانشان آنان را با وضو شیر داده اند،ایام بار دادن و شیر دادن،مواظب حالات روحی خود،غذای حلالی که می خورده اند،مجالسی که شرکت می کرده اند،کتابهایی که می خوانده اند و... بوده اند.
این مراقبت ها در روحیه و خصلت های کودک تأثیر می گذارد. این که مادر در ایام بارداری و یا هنگام شیر دادن،چه صداها و نوارهایی بشنود و چه تصاویر و فیلم هایی ببیند،در چه جلساتی شرکت کند با چه کسانی معاشرت داشته باشد،در تکوین شخصیت معنوی فرزند بی اثر نیست.
آن چه در آداب و سنن اسلامی در مورد کودکان ونوزادان است (از قبیل: از خداوند فرزند صالح خواستن کام نوزاد را با آب فرات و تربت کربلا برداشتن،هنگام تولد و نامگذاری در گوش او اذان و اقامه گفتن،نام نیک برای او نهادن،از نام ائمه (علیهم السلام) برای فرزندان گذاشتن،یاد دادن قرآن کریم و حدیث اهل بیت (علیهم السلام) به فرزندان و آموختن نماز و وداشتن به روزه و...) همه نشان دهنده ی تأثیر این گونه امور در خلق و خوی کودکان است.حضرت علی (علیه السلام) فرموده اند: من از خدای خود فرزندانی زیبا روی و خوش قامت نطلبیدم،بلکه از پروردگار خواستم فرزندانی به من عطا کند که مطیع خدا و خائف از او باشند،تا هرگاه به آنان می نگرم که مطیع خدایند،چشمانم روشن گردد.) (1)
1. انعقاد نطفه و خانواده ی اصیل
یکی از مهمترین و سرنوشت یاز ترین مراحل تکوین شخصیت هر فرد،مرحله ی تشکیل و انعقاد نطفه ی او می باشد. انعقاد مشروع نطفه ی هر فرد و حلال زاده بودن او،یکی از مهم ترین و اساسی ترین زمینه ها برای پذیرش ولایت اهل بیت (علیه السلام) و قبول معرفت و محبت و پیروی عملی از آنان است؛به عبارتی،نسل امام زمانی باید نسلی پاک و حلال زاده باشد وگرنه مانع بزرگی برای پذیرش حق و حقیقت خواهد داشت. حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرمایند: (لا یُبغِضُنَا إلا مَن خُبِثَ وِلادَتُهُ؛با ما دشمن نیست مگر کسی که ولادتش نا پاک باشد.) (2)
حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) درباره ی حلال زادگی می فرمایند:
(مَن أصبَحَ یَجِدُ بَردَ حُبِّنا عَلی قَلبِهِ فَلیَحمَدِاللهَ عَلی بادِیِ النِّعَمِ.قیل: وَ ما بادِئُ النِّعَمِ؟ فَقالَ: طیبُ المَولِدِ؛هر که صبح کند و خنکای محبت ما را در دلش احساس کند،پس خداوند را بر نخستین نعمت سپاس گوید.عرض شد: نخستین نعمت کدام است؟ فرمودند: حلال زادگی.) (3)
حلال زاده بودن طفل بستگی به عوامل گواناگون دارد:
الف) انعقاد نطفه در زمان ها و حالاتی که عمل زناشویی حلال و مجاز می باشد که در غیر این صورت فرزند زنا زاده نیست ولی حرام زاده است. مواردی که در آن،انعقاد نطفه حرام می باشد،عبارتند از:
1. در حال احرام؛
2. در صورت ترک طواف نساء؛
3. در ماه مبارک رمضان در حال روزه داری؛
4. در حال اعتکاف؛
5. در حال حائض بودن زن؛
هم چنین در آداب مقاربت و زناشویی در حلیه المتقین آمده است:
· زن و شوهر باوضو باشند؛
· دو رکعت نماز بخوانند؛
· حمد و ستایش خدا نمایند؛
· بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) صلوات بفرستند؛
· دعای مخصوص درخواست فرزند صالح و شیعه را بخوانند تا شیطان در امر تکوین شخصیت فرزند،شریک نگردد.
حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) می فرمایند: زن و شوهر اگر در وقت جماع نام خدا ببرند،و اگر نبرد،شیطان ذکر خود را با ذکر آن شخص داخل می کند پس جماع از هر دو می باشد و نطفه یکی است. (4)
2. قانون وراثت
وراثت به طور کلی یعنی انتقال بعضی از خصوصیات والدین یا خویشان آنها به فرزندان و همین امر سبب شباهت فرزندان به والدین یا خویشان آنها می باشد.
وراثت شامل تمام عواملی می شود که در وقت انعقاد نطفه ی فرد حضور دارند و محیط نیز از عوامل خارجی تشکیل می شود،این عوامل بلافاصله پس از انعقاد نطفه ی فرد روی او اثر می گذارند و از این پس رشد فرد تابع محیط وراثت می باشد. در بعضی از نظریات تربیتی مهم تأثیر وراثت بر شخصیت انسان را تا 70% اعلام می دارند و این نکته هم یک بشارت است و هم یک هشدار؛ چرا که اگر والدین عاشق و عارف نسبت به اهل بیت (علیهم السلام) باشند،امکان تأثیر گذاری مثبت از طریق قانون وراثت را بر کودک تا 70% دارند،ولی اگر دچار نقصان و کاستی باشند از این طریق لطمه ی بزرگی به روح و روان کودک وارد خواهد آمد و از این رو گفته اند که شخصیت انسان،ده ها سال قبل از تولدش شکل می گیرد و برای تربیت کودک باید از ده ها سال قبل از تولدش شروع کرد.
تأثیرات وراثتی مثبت حتی گاهی یک سویه عمل می کنند،مثلاً می تواند از ناحیه ی پدر یا مادر باشد که یکی از مهم ترین شواهد آن محمد بن ابوبکر است؛ کسی که حضرت علی (علیه السلام) در توصیفش در نهج البلاغه،می فرمایند:
(محمدٌ إبنی مِن صُلبِ أبی بَکرٍ... ، محمد فرزند من است لکن از پشت ابوبکر به عمل آمده است...)
در بررسی علل و عوامل این که چرا محمد بن ابی بکر،فدایی امیرالمؤمنین (علیه السلام) و مدافع سرسخت حریم ولایت اهل بیت (علیهم السلام) شد،به نکاتی بر می خوریم که اصلی ترین و مهم ترین آنها،وراثت و مراقبت مادری فرهیخته و ولایتی از این فرزند می باشد. و این مادر نمونه کسی نیست جز أسماء بنت عمیس که محرم اسرار حضرت علی (علیه السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) بوده و به خاطر داشتن محبت اهل بیت (علیه السلام)،از خانه ی ابوبکر فرزندی علوی و شیعه و عاشق خاندان نبوی (صلی الله علیه وآله وسلم) تحویل داد که این خود درس بزرگی برای همه ی مردان و زنان مؤمن و عاشق اهل بیت (علیهم السلام) می تواند باشد. اسماء از عاشقان واقعی حضرت زهرا (سلام الله علیها) بود و تنها زنی بود که بنابر وصیت حضرت زهرا (سلام الله علیها) اجازه ی شرکت در مراسم غسل و تدوینشان را یافت.او در جریان فدک به حقانیت گفتار حضرت فاطمه (سلام الله علیها) شهادت داد و همواره به خاندان حضرت علی (علیه السلام) تربیت یافت و محمد نیز پدری جز حضرت علی (علیه السلام) برای خویشتن نمی شناخت و چنان بود که امام صادق (علیه السلام) در وصفش فرمودند: (محمد (ابن ابی بکر) نجابت را از مادرش به ارث برد.)
این عاشق فداکار،در جنگ جمل و صفین نیز در رکاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) مشغول جهاد بود و پس از واقعه ی صفین،حضرت او را به فرمانروایی مصر برگزیدند،اما در مصر به دستور معاویه و با لب تشنه به شهادت رسید در حالی که از عمر شریفش تنها 28 بهار گذشته بود.
3. مراقبت های دوران جنینی
در مدت نه ماهی که جنین در رحم مادر مراحل رشد و تکامل خود را می گذراند،به راستی در اولین ایستگاه تربیت خود قرار دارد و جسم و روح وی وابستگی و پیوستگی زیادی به مادر و حالات و روحیات او دارد. مراقبت و دقت های لازم تربیتی و حتی کیفیت تغذیه و حلال و حرام بودنش،تأثیرات کوتاه مدت یا بلند مدتی بر جسم و روان کودک خواهد گذاشت.
انعقاد نطفه از راه حلال و بر اساس قانون دین و پرهیز از انعقاد نطفه در مواردی که شرع از آنها نهی کرده و هم چنین برقراری ارتباط معنوی و توجه به اهل بیت(علیهم السلام) در این مدت و گفتن برخی اذکار به توصیه ی بعضی از علماء و خوردن مقدار کمی از تربت سیدالشهداء (علیه السلام)،به خواست الهی سبب ولایتی شدن فرزندان خواهد شد. هم چنین رعایت و عمل به این موارد در تربیت ولایی جنین تأثیر بسزایی دارد:
الف) شرکت در مجالس اهل بیت (علیهم السلام) ، ب) زیارت ائمه ی معصومین (علیهم السلام) ، ج) خواندن زیارت جامعه،عاشورا و حدیث کساء ، د) خواندن و شنیدن مدح اهل بیت (علیهم السلام) ، ه) یاد دائمی ائمه (علیهم السلام) و خصوصاً حضرت زهرا (سلام الله علیها) ، و) دوری از هرگونه گناه و معصیت ، ز) مطالعه ی کتاب در مورد محبت اهل بیت (علیهم السلام) ، ح)مطالعه ی تاریخ پیامبر اعظم (صلی الله علیه وآله وسلم) و معصومین (علیهم السلام) ، ط) تلاوت قرآن کریم ، ی) خوردن غذای مجالس اهل بیت (علیهم السلام) و آب فرات ، ک) انجام دستورالعمل هایی که بزرگان برای دوران بارداری توصیه می کنند، مانند دستورالعمل حضرت آیت الله صدیقین (رحمت الله علیه) که می فرمودند:
1. قصد نذر گوسفند پس از تولد به نیت سلامتی امام زمان (علیه السلام)
2. دایم الوضو بودن
3. شب و روز جمعه ناشتا تربت امام حسین (علیه السلام) با دعای آن (بِسمِ اللهِ وَ ّبِاللهِ اللهُمَّ رِزقاً واسِعاً وَ عِلماً نافِعاً وَ شِفَاءً مِن کُلِّ داءٍ إنَّکَ عَلی کُلِّشَیءٍ قَدیرٌ) میل شود.
4. هر ماه به دستورات ذیل عمل شود:
ماه اول: هر روز 14 صلوات و سوره ی (یس) یک مرتبه.
ماه دوم: هر روز 14 صلوات و سوره ی (هل أتی) یک مرتبه.
ماه سوم: هر روز 14 صلوات و سوره ی (عم یتسائلون) یک مرتبه.
ماه چهارم: هر روز 21 تا 210 صلوات و سوره ی (قدر) 10 مرتبه بعد از نماز صبح
ماه پنجم: هر روز 140 صلوات و سوره ی (حمد) 14 مرتبه
ماه ششم: هر روز 100 صلوات و سوره ی (تین) همراه با خوردن مقداری انجیز
ماه هفتم: هر روز 140 صلوات و سوره ی (توحید) 14 مرتبه
ماه هشتم: هر روز 120 صلوات و سوره ی (والعصر) 14 مرتبه
ماه نهم: هر روز 120 صلوات و سوره ی (زلزال) 1 مرتبه و سوره ی (قدر) 7 مرتبه و (آیه الکرسی) را یک مرتبه به شکمش بدمد و در موقع اذان آهسته اذان بگوید. هم چنین مداومت بر تلاوت سوره های مؤمنون،یوسف و نور داشته باشد.
4. توجه به آداب اسلامی در بدو تولد
لحظه های اولیه ی ورود طفل به عالم دنیا،لحظاتی مهم و سرنوشت ساز می باشد.پس از ماه ها انتظار،پدر و مادر چشمانشان به دیدن فرزند خویش روشن شده و بزرگترین تحول و ثمره ی زندگی خود را مشاهده می کنند. برای چنین لحظاتی آداب و اعمالی وجود دارد که می تواند آینده ای همراه با سلامت و سعادت را برای طفل رقم بزند. دستورات بهداشتی،دستورات مربوط به تغذیه و نگهداری و دستورات دینی و معنوی از آن جمله اند. در مورد دستورات دینی و معنوی که مورد بحث است در سخنان اهل بیت (علیهم السلام) به جهت تبرّک،ایمنی بخشی جسمی و روحی فرزند و تربیت او در مسیر اهل بیت (علیهم السلام) چندین دستورالعمل وارد شده است:
1) باز نمودن کام طفل با تربت سیدالشهداء (علیه السلام) و آب فرات:
در تعالیم شیعه،از سنت های مؤکد مذهبی،برداشتن کام نوزاد هنگام تولد،با تربیت سیدالشهداء (علیه السلام) و آب فرات است یعنی اندکی از تربت به کام نوزاد مالیدن و یا آب فرات در دهان او چکاندن.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: (حَنِّکُوا أولادَکُم بِتُربَتِ الحُسَین (علیه السلام) فَإنَّهُ أمانٌ؛کام فرزندان خود را با تربت حسین (علیه السلام) بردارید که مایه ی امنیت (جسم و روان) کودک خواهد بود.) (5)
هم چنین در جایی دیگر می فرمایند: (مَا اَظُنُّ احداً بِحَنِّکُ بماء الفُراتِ الا احبَّنا اهلَ البَیت؛گمان نمی کنم که کسی با آب فرات،کام نوزاد را بردارد مگر آن که ما خاندان را دوست بدارد.) (6)
هم چنین حضرت علی (علیه السلام) در این باره می فرمایند: (اِنَّ اَهلَ الکوفَهِ لَو حَنَّکوا اولادَ هم بماء الفراتِ لکانوا شیعهً لَنا؛اگر کوفیان،اولاد خود را با آب فرات،کام برداشته بودند،شیعه ی ما می شدند.) (7)
اما سرّ این که تربت امام حسین (علیه السلام) و آب فرات دارای چنین آثار سازنده ای است آن است که خداوند به برکت خون سیدالشهداء (علیه السلام)،در تربتشان شفای هر دردی و امنیت از هر خوفی را در آن قرار داده و وقتی چنین تربت پاکی با خون و گوشت کودک می آمیزد،ولایت اهل بیت (علیهم السلام) را به اعماق وجود طفل می رساند و زمینه ی محبت این خاندان را در او ایجاد می نماید. البته در روایات تأکید شده است که این بهره گیری درمانی از تربت،وقتی است که انسان به این نکته باور داشته باشد که خداوند در تربت آن حضرت،این نفع و خیر بزرگ را قرار داده است.
2) غسل دادن کودک با آب فرات در صورت امکان
3) انتخاب نام مبارک (محمد) برای نوزاد پسر و (زهرا) برای نوزاد دختر حداقل تا هفت روز
4) انتخاب نام دائمی مناسب که دارای بار معنوی برای طفل باشد
5) عقیقه کردن (کشتن گوسفند یا شتر) برای سلامتی فرزند و اهدای گوشت آن به فقرا و نیازمندان
6) گفتن اذان و اقامه در گوش طفل
1. بحارالانوار،ج101،ص98
2. امالی،صدوق،ج14،ص384
3. همان،ج13،ص384
4. حلیه المتقین،مجلسی،ص106
5. مستدرک الوسایل،ج15،ص139
6. بحارالانوار،ج97،ص228
7. بحارالانوار،ج63،ص448
