به سری سوم راههای ایجاد محبت اهل بیت (ع) در کودکان و نوجوانان می پردازیم.
10. بزرگداشت ایام وفات و ولادت ائمه ی طاهرین (علیهم السلام)
روزهایی در قرآن کریم به عنوان (ایام الله) ذکر شده است. این ایام روزهایی است که در آنها،اتفاقات و حوادث مهم و سرنوشت سازی به تحقیق پیوسته است. قرآن کریم می فرماید: (وَ ذَکِّرهُم بِأیّامِ اللهِ ؛ آنان را به ایام خدا متذکر شو.) (1) و امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیه می فرمایند: (مقصود از ایم الله،ایام ظهور امام عصر (علیه السلام) است.) (2) اگر قرآن به (عصر) قسم خورده است،در تفاسیر آن را به عصر امام زمان (علیه السلام) تفسیر نموده اند و اگر خداوند متعال در قرآن کریم به فجر قسم می- خورد،روایات آن را به روز عاشورا تفسیر نموده اند. آشناسازی و بزرگداشت ایام ویژه،مانند ایام ولادتها و شهادتها،شبهای قدر،در فضاسازی روحی کودکان و نسل جوان بسیار مؤثر است. هم چنین عیدی دادن و تهیه ی لباس نو برای فرزندان در ایام ولادت و مناسبت های مذهبی و تهیه ی لباس سیاه در ایام شهادت حضرات معصومین (علیهم السلام) روان کودک را به سوی محبت و معرفت هرچه بیشتر خاندان عصمت و طهارت (علیهم السلام) سوق می دهد.
نحوه ی برخورد بزرگترها با مناسبت های ویژه ی اهل بیت (علیهم السلام) ،در فکر و روح کودکان هم مؤثر است. برپایی مراسم جشن یا سوگواری،شرکت کردن و شرکت دادن کودکان در چنین برنامه هایی مؤثر است. در سایه ی تعظیم این گونه شعائر،آن فرهنگ دینی و عُلقه های ولایی پا برجا می ماند و تقویت می شود. امامان معصوم (علیهم السلام) نیز از این شیوه بهره می رفتند و به آن توصیه می کردند. برای پیروان اهل بیت (علیهم السلام) تکریم مناسبت هایی هم چون ایام عاشورا و روز غدیر، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. (غدیر خم) را یک عید بزرگ اسلامی می دانستند و به روزه، عبادت، تبریک گویی، دید و بازدید، شادمانی، پوشیدن لباس نو و احترام این روز دستور می دادند، تا در ذهن شیعه به عنوان یک روز مهم و به یاد ماندنی باقی بماند. نسبت به ایام عاشورا نیز، مراسم گرفتن در خانه ها، مساجد، جسینیه ها، مدرسه ها، ادارات و بازار و... مؤثر است.
در بسیاری از خانه ها و خانواده ها که مراسم دیرین و دراز مدت (روضه ی خانگی) برقرار می شود،معمولاً افراد آن خانه (مخصوصاً کودکان) با حبّ اهل بیت (علیهم السلام) بار می آیند و این محبت و ولا را به عنوان یک گوهر حفظ می کنند. حتی ترویج مسایلی هم چون اطعام،احسان،وقف،نذر،هدیه در راه اهل بیت (علیهم السلام) به رسوخ این محبت در قلوب،کمک می کند. برگزاری جشن های میلاد امام زمان (علیه السلام) در این میان اهمیت خاصی دارد و ایجاد شوق به مناسبت تولد امامی که هنوز هم زنده اند و حاضر و ناظر بر ما هستند و ما چشم به راه آمدن ایشانیم،بعد عاطفی و عشق آفرینی بیشتری دارد. زمینه ی آن نیز به طور طبیعی در میان کودکان و نوجوانان وجود دارد و نیمه ی شعبان خاطره ی فراموش نشدنی برای آنان است.
11. آشنایی کودکان با سرزمین های مقدس و زیارت ائمه ی اطهار (علیهم السلام)
آشنا کردن کودکان با سرزمین های مقدس برای تربیت آنها بسیار مؤثر است،سرزمین هایی که رنگ و بوی اهل بیت (علیهم السلام) را دارد و ذرّه ذرّه ی خاک آنها،انسان را به یاد فضایل و کرامات خاندان وحی می اندازد.مکه و خانه ی خدا،صحرای عرفات،مدینه،کربلا،نجف،سامرا،سرداب مقدس امام زمان (علیه السلام)،مسجد سهله و مسجد کوفه،کاظمین و سایر شهرهایی که حرم ائمه اند و بالاخره قم و جمکران و... مکان هایی برای آشتی و یا آشنایی بیشتر و بهتر امام زمان (علیه السلام) هستند و نسل نو باید این گونه سرزمینها آشنایی کامل داشته باشد.راههای آشنایی با این سرزمینها چند مورد است:
مطالعه ی تاریخ پیدایش و شکل گیری این سرزمین ها،مطالعه ی قصه ها و حکایات اتفاق افتاده در این سرزمین ها،مطالعه ی روایات و قرآن کریم در مورد اهمیت این سرزمین ها، مطالعه ی سفرنامه های نوشته شده در این سرزمین ها و ذکر تجربیات و خاطرات شخصی درباره ی این سرزمین ها برای فرزندان و مسافرت به این سرزمین ها و آشنایی مستقیم با این اماکن مقدس هم چنین باید از حس تقلید پذیری کودکان و نوجوانان که به دهان و رفتار دیگران نگاه می کنند و الگو می گیرند،در سیر اهل بیت (علیهم السلام) استفاده ی مثبت کرد و از حالت (همانند سازی) که در بحث الگوها مطرح است،برای جذب آنان به معصومین (علیهم السلام) بهره گرفت. مثلاً دیدن عکس امام راحل در حال بوسیدن حرم و ضریح،ایجاد محبت به صاحب حرم می کند،چون عمل برای امام راحل برای دیگران الگو و تأثیرگذار است. یا بیان این که امام (قدس سره الشریف) وقتی در قم بودند،پیوسته هر غروب حضرت فاطمه ی معصومه (سلام الله علیها) را زیارات و یا در ایام اقامت در نجف اشرف،هرشب به زیارت حرم مولا علی (علیه السلام) مشرّف می- شدند. یا ذکر این نکته که علامه طباطبایی (رحمت الله علیه)،روزه ی خود را با بوسه زدن بر ضریح حضرت معصومه (سلام الله علیها) افطار می کردند و...
این گونه یادکردن بزرگان و چهره های محبوب در دل افراد دیگر هم اثر می گذارد و محبت می آفریند. طبعاً زبان و بیان خاص مربوط به کودکان و نوجوانان چه در سخن ها و چه در نوشته ها باید مراعات شود و افق فکر و سطح معرفت کودکان در نظر گرفته شود تا تأثیر بیشتری داشته باشد.
12. اُنس با روز جمعه و امام زمان (علیه السلام)
یکی از وظایف والدین نسبت به فرزندانشان آن است که از روز جمعه خاطره ی خوشی در اذهان کودکان ایجاد کنند و آنان را با فضایل و برکات این عید الهی هرچه بیشتر آگاه گردانند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) در این خصوص می فرمایند:
(إشتَرُوا لِصِبیانِکُم اللَّحمَ وَ ذَکِّر یَوم الجُمعهِ؛برای فرزندان خود گوشت تهیه کنید و آنها را با روز جمعه آشنا سازید.) (3) روز جمعه،روزی است که برای پاکیزگی،استراحت و تفریح،آموزش مسایل دینی و بالا بردن سطح آگاهی های مذهبی،روزی برای جمع شدن بر محور نماز و ذکر و شرکت در بزرگترین اجتماع هفتگی (نماز جمعه) خواندن دعای ندبه و یاد کردن از امام زمان (علیه السلام) و انتظار ظهور حضرتش را کشیدن.روز جمعه باید به عنوان یک میعاد هفتگی برای بیعت مجدد با امام زمان (علیه السلام) معرفی گردد. در زیارت حضرت صاحب العصر (علیه السلام) در روز جمعه آمده است:
(وَ أسئلُ اللهَ أن یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ و آل مُحَمَّدٍ وَ أن یَجعَلَنِی مِنَ المُنتَظِرِینَ لَکَ وَالتَّابِعِینَ لَکَ عَلَی أعدائِکَ وَ الْمُستَشْهَدینَ بَینَ یدیکِ فب جُملهِ أولیاءکَ یا مولای یا صاحبَ الزَّمان صَلَواتُ اللهِ عَلَیکَ وَ عَلی آلِ بَیتِکَ هذا یَومُ الجمُعه وَ هُوَ یَومُکَ المتَوَقَعُ فِیهِ ظُهُورَکَ وَالفَرَجَ فیهِ لِلمُؤمِنین عَلی یَدیک... ؛از خداوند درخواست می کنم که بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) درود فرستد و مرا از منتظران (واقعی) شما قرار دهد،از پیروان و یاوران شما بر علیه دشمنانتان و از دوستان شما که در رکاب شما به فیض شهادت می رسند،مقرر فرماید.ای مولای من! ای صاحب الزمان! درود خدا بر شما و اهل بیت شما باد،این روز،روز جمعه است. روزی که متعلق به شماست و همه در آن انتظار شما را می کشند و امید فتح و گشایش برای مؤمنین به دست قدرت شما در آن وجود دارد.) (4)
13. استفاده از حسّ کمال جویی
مردم،مخصوصاً کودکان و نوجوانان به (کمال) و (جمال) گرایش دارند. کمال جویی انسانی،به ویژه در سنین نوجوانی و جوانی سبب می شود به سوی انسانهای برتر،الگوهای قدرت،علم،شهرت و محبوبیت جذب شوند و حس قهرمان گرایی خود را در عشق ورزیدن به آن الگوهای آرمانی ارضا کنند و اگر هم چنین الگوها و قهرمان هایی وجود نداشته باشند،آنها را می سازند و می پردازند،حتی در خیال خویش.حال که چنین است،هرچه این قهرمان ها و الگوها،متعالی تر،آسمانی تر و خدایی تر و بی عیب تر باشند،مدار جاذبه ی قوی تری ایجاد می کند و این کشش و محبت سازنده تر خواهد بود. باید از حس آرمان گرایی بهره گرفت و توسط اهل بیت (علیهم السلام) این خلأ را پر کرد.
اهل بیت (علیهم السلام) از نظر قدرت جسمی،قدرت روحی،کرامات و معجزات،اتکا به قدرت خداوند،برخورداری از علم لدّنی و الهی،فضیلت و کمال،از همه ی انسان ها برترند.مظهر کمال و جمال الهی اند. طرح شجاعت ها،فضایل و معجزات و کراماتشان،شفا دادن و رفع مشکلات و مقام شفاعت نزد خداوند متعال و رفع حاجت توسل جویندگان،در ایجاد علاقه نسبت به آنان مؤثر است. وعاظ و مرثیه خوانانی که در ایام سوگواری از حوادث عاشورا سخن می گویند و با ذکر مصایب و مظلومیت اهل بیت (علیهم السلام) دل ها را به سوی آنان جذب و معطوف می کنند،اگر در کنار این شداید،از رشادتها و قهرمانی های شهدای کربلا هم بویند،آن چهره ها محبوب تر می شوند. گاهی خود افراد به وعاظ می گویند: از شجاعت و رزم آوری حضرت ابوالفضل و علی اکبر و امام حسین (علیهم السلام) برایمان بگو. این نشان دهنده ی این است که بیان ابعاد حماسی این الگوها،جامعیت و کمال بیشتری را در ذهن مخاطب،ترسیم می کند و بر علاقه ها می افزاید.البته از معجزات و کرامات،باید آنهایی را برای کودکان و نوجوانان گفت که قابل فهم و هضم برای آنان باشد. اگر جوانان و کودکان،شیفته ی انسانهایی می شوند که از نظر علمی،فنی،نبوغ ادبی،ورزیدگی جسمی،شجاعت و توان مندی،روحیه های والا،زیبایی،بخشندگی و جوان مردی در سطح بالایی قرار دارند،باید گفت که ائمه ی اطهار (علیهم السلام) از نظر علم،زهد،قدرت،فصاحت و بلاغت،شجاعت و سخاوت کمال صورت وسیرت،عبادت و عرفان،زیبایی و جمال ظاهری،مردانگی و گذشت و احسان و صبر و مقاومت از همه ی انسانها برتر و بالاترند. طرح آنان به عنوان چهره های آرمانی،محبتشان را در دل ها می آفریند.
در زیارت جامعه،اوصاف برجسته و فضایل ارجمندی از امامان نقل شده است. از جمله این که:
(ان ذکر الخیر کنتم اوله و اصله و فرعه و معدنه و مأواه و منتها؛هرگاه خیر و خوبی یاد شود،اول،ریشه و شاخه،منبع،جایگاه و منتهای آن هستید و هر نیکی از شما آغاز می شود و به شما پایان می گیرد.) (5)
حدیث از امام صادق (علیه السلام) است که سه چیز محبت آور است: دین،تواضع و بذل و بخش. (6)
امامان شیعه (علیهم السلام) هم محور و مدار دین و آیین اند،هم با همه ی مقام و مرتبه ای که دارند در تواضع و فروتنی پیشتازند و هم در سخاوت سرآمد مردم روزگارند.یاد کردن از نمونه های اخلاقی ائمه ی اطهار (علیهم السلام) و از تواضع،جود و بخشندگی آنان،علاقه مندی به آنان را می افزاید.
14. آراستگی ظاهری و آماده سازی محیط زندگی
روان شناسان در بیان اهمیت فضاسازی در تربیت کودک می گویند ما در باب تربیت کودک نمی توانیم آدم ها را تک تک تربیت کنی.اگر خواهان تربیت صحیح هستیم،باید فضا ایجاد کنیم. افراد وقتی در فضای خاصّی قرار بگیرند مطابق آن فضا حرکت خواهند کرد. خیلی از چیزها،احتیاج به ارایه و آموزش مستقیم ندارد. مبحث فضاسازی یک تعلیم و تربیت پنهان است که از طرف فضاهایی که ایجاد می شود،صورت می گیرد.
در تربیت نسل منتظران ظهور،فضاسازی بسیار مؤثر است و یکی از فاکتورهای مهم در فضاسازی نیز آن است که وجود حضرت را جدی بگیریم و یادامام عصر (علیه السلام) را به عنوان یک وظیفه ی مهم در ذهن کودک القاء نماییم.هم چنین برای افزایش میزان محبت فرزند به اهل بیت (علیهم السلام) می توانیم از راه کارهای ذیل بهره ببریم:
• نصب تابلوی افضل اذکار یعنی (بسم الله الرحمن الرحیم) در قسمت ورودی منزل،تابلوی ذکر شریف صلوات بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) هم چنین تابلوهایی از سخنان معصومین (علیهم السلام) ،اشعاری در مدح امام زمان (علیه السلام) تابلوی طراحی شده با موضوعات مهدویت
• استفاده از ساعت دیواری که در آن به نحوی از امام زمان (علیه السلام) یاد شده باشد.
• استفاده از زنگ هایی که آهنگ آن یامهدی،یاعلی و... باشد.
• پخش اذان و اقامه در خانه و خواندن نماز اول وقت
• نصب صندوق صدقات در خانه و صدقه دادن برای سلامتی و فرج امام زمان (علیه السلام) در هر روز
• تهیه ی یک کتابخانه ی خانگی از کتابهایی که در مورد ائمه ی اطهار (علیه السلام)،مخصوصاً امام زمان (علیه السلام) نوشته شده است.
• شروع غذا با نام و یاد خدا و یاد امام زمان (علیه السلام) و دعای فرج و پایان غذا با حمد و سپاس الهی
• برگزاری جشن های خانگی،فامیلی،محله ای،مدرسه ای به مناسبت ولادت ائمه ی اطهار (علیهم السلام) و اهدای جاکلیدی که نام مبارک ائمه (علیهم السلام) بر روی آن نقش بسته است.اهدای کتاب،نوار کاست و سی دی مرتبط با اهل بیت (علیهم السلام) و استفاده از نورپردازی مناسب در خانه با رنگهای سبز یا آبی و ایجاد فضایی معنوی و عبادی و عیدی دادن به فرزندان در این ایام،مخصوصاً عید غدیر
• تشیق کودکان به حفظ اشعار و دعاهای مربوط به ائمه (علیهم السلام) ،مخصوصاً امام زمان (علیه السلام) و معرفی نمادها و سمبل هایی که یادآور ائمه (علیه السلام) است.
• تشویق کودکان به نوشتن مقاله،کتاب،طرح و نقاشی و یا خلق یک پدیده ی هنری و یا سرودن شعر در مورد ائمه ی اطهار (علیهم السلام)
• تشویق کودکان به هدیه دادن کتاب و یا آثار هنری و یا اقلام فرهنگی مربوط به ائمه (علیه السلام) مخصوصاً امام زمان (علیه السلام)،به دوستانشان
• احترام گذاشتن به سادات و ذریّه ی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) و آموزش دادن این امر به فرزندان
• تهیه ی مهر تربت امام حسین (علیه السلام) برای نماز فرزندان و آموزش تسبیحات حضرت فاطمه ی زهرا (سلام الله علیها)
• استفاده از آلبوم،برچسب ها،دفتر مشق،خط کش،جا کلیدی و پوسترهای مربوط به ائمه (علیه السلام) مخصوصاً امام زمان (علیه السلام)
• آموزش نحوه ی پرداختن خمس و انجام حسابرسی سالیانه به فرزندان جهت احقاق حق اهل بیت (علیهم السلام)
• آموزش و عادت دادن فرزندان به این که هر کار خیری را به نام و یاد ائمه (علیه السلام) و امام زمان (علیه السلام) انجام دهند. (مثل اطعام کردن،آب دادن،خدمت به مردم و...)
پی‌نوشت:
1. سوره ی ابراهیم،آیه ی 5
2. تفسیر البرهان،ذیل آیه
3. مستدرک الوسایل،ج6
4. کلیات مفاتیح الجنان
5. مفاتیح الجنان،ص549،زیارت جامعه ی کبیره
6. بحارالانوار،ج75،ص229،(ثلاثه ثورتُ الجمعه: الدینُ والتواضُعُ والبَذلُ)
