هیدروسفالی یک بیماری مغزی است که نام خود را از کلمه یونانی‌ای به معنای آب (یعنی هیدرو) و سر (یعنی سفالوس) گرفته است. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که مایع مغزی نخاعی (CSF) - مایع شفاف و آب مانند است که مغز و نخاع را احاطه می‌کند - قادر به تخلیه از مغز نباشد. در نتیجه این مایع در اطراف مغز و جمجمه جمع شده و باقی می‌ماند.
هیدروسفالی که گاهی «آب در مغز» نیز نامیده می‌شود می‌تواند موجب شود که سر نوزادان و کودکان کوچک به دلیل تجمع بیش از اندازه مایعات در آن متورم شود. کودکان بزرگ‌تر که استخوان‌های جمجمه‌شان کامل شده و به هم متصل شده‌اند، این بیماری را به صورت سردرد‌های دردناک ناشی از افزایش فشار در سر تجربه می‌کنند.
هیدروسفالی اگر بدون درمان رها شود، می‌تواند به مغز صدمه بزند و در نهایت منجر به از دست دادن توانایی‌های ذهنی، جسمی و حتی مرگ شود. با این حال، با تشخیص زود هنگام و درمان به موقع، اکثر کودکان با موفقیت بهبود می‌یابند.
علل هیدروسفالی
وقتی که همه چیز در داخل مغز خوب کار کرده و با روال طبیعی خود پیش می‌رود، CSF یا مایع مغزی نخاعی در معابر باریکی به نام بطن جریان یافته و از طریق یک مخزن کوچک در قاعده مغز، از مغز خارج می‌شود. مایع مغزی نخاعی مسئول حمل مواد غذائی به مغز و خارج کردن مواد زائد از مناطق حساس است و در نهایت جذب جریان خون می‌شود.
اگر در هر یک از بطن‌ها انسدادی وجود داشته باشد، مایع مغزی نخاعی پسرفت می‌کند و باعث می‌شود که مایع بیش از حد در مغز جمع شده و بیماری هیدروسفالی ایجاد شود. این تجمع مایع همچنین زمانی که مایع نتواند به درستی توسط جریان خون جذب شود نیز اتفاق می‌افتد.
وقتی که هیدروسفالی در بدو تولد وجود دارد، می‌توان آن را ناشی از شرایطی مانند اسپینا بیفیدا (علت اصلی رشد غیر طبیعی نخاع است) یا تنگی گذرگاه کوچکی باشد که دو بطن اصلی مغز را به هم متصل می‌کند.
هیدروسفالی اکتسابی می‌تواند به دلیل خونریزی جمجمه یا خونریزی در مغز ایجاد شود. این مشکل می‌تواند در نوزادان نارس یا کودکانی که دچار آسیب به سر شده‌اند، رُخ دهد.
اما همه موارد هیدروسفالی به خاطر علل ذکر شده در اینجا رخ نمی‌دهند، بعضی از کودکان می‌توانند دچار هیدروسفالی بدون علت شناخته شده شوند.
علائم در نوزادان
علایم هیدروسفالی بسته به سن کودک متفاوت است.
نوزادان و کودکان زیر ۱ سال تورم قابل توجهی از سر را نشان می‌دهند. استخوان‌های جمجمه آنها هنوز نازک است و صفحات استخوانی نازک نیز هنوز به هم متصل نشده‌اند بلکه با بافت نرمی به هم متصل اند و نقاط نرم نام دارند. این نقاط که هنوز سفت نشده‌اند، بر اثر فشار مایعاضافی در مغز کش می‌آیند و بزرگ می‌شوند؛ در نتیجه، سر نوزاد مبتلا به هیدروسفالی به صورت غیر طبیعی شکل می‌گیرد که معمولاً بسیار بزرگ‌تر از سر سایر بچه‌های هم سن و سال است. نشانه‌های دیگر عبارتند از:
بسته به شدت بیماری، کودکان همچنین ممکن است خواب آلودگی، تحریک پذیری، استفراغ و تشنج را نیز تجربه کنند. در موارد شدید، یک کودک ممکن است نارسایی رشد را نیز تجربه کند، بدین معنی که ممکن است رشدش متوقف شده یا به مراحل ابتدایی رشدش پسرفت کند.
تشخیص
کودکی که هر یک از نشانه‌ها و علائم ذکر شده در بالا را داراست، باید توسط پزشک ارزیابی شود. پزشک انجام امتحانات لازم را به عمل می‌آورد که ممکن است شامل جمع آوری سابقه پزشکی و تصویربرداری تشخیصی - مانند سونوگرافی، سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) یا MRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی) – باشد. بدین وسیله او می‌تواند تصویر روشنی از آنچه که داخل مغز رخ داده، به دست آورد.
در طول تصویربرداری، کودک برای چند ثانیه به صورت بی‌حرکت روی یک میز دراز می‌کشد و در همان حال ماشینی از بدن یا سر او عبور کرده و امواج رادیویی و صوتی بی‌ضرر (با فرکانس پایین) را از خود ساطع می‌کند.
چشم انداز
با درمان به موقع، بسیاری از کودکان مبتلا به هیدروسفالی به زندگی عادی خود برمی‌گردند.
افراد با مشکلات پزشکی پیچیده‌تر، مانند اسپینا بیفیدا یا خونریزی در مغز نوزادان نارس، ممکن است میزان بالاتری از عوارض را به علت بیماری خود تجربه کنند. در این کودکان، مداخله و درمان زودهنگام تا حد زیادی شانس بهبودی را افزایش می‌دهد.
