ارزیابی وابستگی و انواع آن
کیفیت دلبستگی اغلب توسط «موقعیت ناآشنا» مورد مطالعه قرار می‌گیرد. این روش که توسط مری اینسورت ساخته شد ابزاری معتبر است و روایی بالایی دارد. مادر، کودک و یک شخص ناآشنا در این موقعیت ناآشنا شرکت می‌کنند و چند مرحله در این آزمایش صورت می‌گیرد که طی آن مادر و کودک از هم جدا می‌شوند و بعد از چند دقیقه دوباره کنار هم قرار می‌گیرند. در این فرایند نظام دلبستگی کودکان فعال می‌شود و کیفیت آن را می‌توان با مشاهده رفتار بین مادر و کودک ارزیابی نمود (انیسورت و همکاران، 1978).
اگر چه موقعیت ناآشنا مورد انتقاد قرار گرفته که فقط جنبه خاصی از تعادل مادر- کودک را در نظر می‌گیرد و به طور خاص فقط رفتار کودک را زمانی که توسط مادر نادیده گرفته می‌شود ارزیابی می‌کند اما نشان داده شده که روشی معتبر برای پیش‌بینی پیامدهای مهم این ارتباط و تعامل می‌باشد.
• مرحله اول و دوم:
مادر و کودک وارد یک اتاق بازی ناآشنا می‌شوند بعد از مدت کوتاهی، یک کودک جستجوگر شروع به کاوش در اسباب‌بازی‌های ناآشنا و جذاب می‌کند. مادر نیز فقط در صورت لزوم در بازی‌های او شرکت می‌کند. عموماً مادر روی یک صندلی می‌نشیند و می‌تواند بازی کردن کودک را مشاهده کند. بعضی از مادران در مدت زمانی‌که کودک‌شان درحال بازی است، کتاب می‌خوانند.
• مرحله سوم:
یک فرد غریبه وارد اتاق می‌شود، در ابتدا هیچ صحبتی نمی‌کند و بعد از یک دقیقه شروع به صحبت با مادر می‌کند و مکالمه مختصری بین آن دو صورت می‌پذیرد. کودکان عموماً به شخص غریبه کنجکاوی نشان می‌دهند و دچار کمی اضطراب می‌شوند و سعی می‌کنند به مادر نزدیک‌تر شوند و ممکن است از بازی دست بکشند بعد از سه دقیقه شخص غریبه سعی می‌کند با کودک بازی کند.
• مرحله چهارم:
با شنیدن یک صدای علامت دهنده، مطابق دستورالعمل، مادر بدون خداحافظی از کودک، از اتاق خارج می‌شود. در این زمان اغلب کودک مادر را با چشم دنبال می‌کند، او را صدا می‌زند یا حتی شروع به گریه می‌کند. گاهی کودک تا جلوی در به دنبال مادر می‌رود. شخص غریبه سعی می‌کند به کودک نزدیک شود و او را به بازی برگرداند. این تلاش گاهی موفقیت‌آمیز خواهد بود و گاهی اصلاً نتیجه‌ای ندارد. اگر کودک خیلی ناآرامی کند، این مرحله کوتاه‌تر می‌شود.
• مرحله پنجم:
بعد از سه دقیقه جدایی، مادر نام کودک را صدا می‌زند و سپس به اتاق برمی‌گردد. او را بغل می‌کند و در صورت لزوم سعی می‌کند او را آرام کند. به محض اینکه کودک آرام شد، مادر به او جازه می‌دهد که دوباره بازی را شروع کند. بچه‌ها اغلب خودشان می‌خواهند که به بازی برگردند. فرد غریبه بعد از بازگشت مادر، از اتاق خارج می‌شود.
• مرحله ششم:
بعد از 3 دقیقه مادر برای بار دوم از کودک جدا می‌شود. مادر با گفتن «خداحافظ من برمی‌گردم» دوباره اتاق را ترک می‌کند و کودک کاملاً تنها در اتاق می‌ماند. این بار نیز واکنش کودک به جدایی مشاهده می‌شود. سیستم دلبستگی با جدایی اولیه فعال شده کودک اغلب دنبال مادر می‌رود و او را صدا می‌زند، شروع به گریه می‌کند و دچار آشفتگی هیجانی می‌شود.
• مرحله هفتم:
بعد از سه دقیقه جدایی (اگر کودک خیلی ناآرامی کرد زمان کوتاه‌تر می‌شود)، فرد غریبه به جای مادر دوباره وارد اتاق می‌شود. فرد غریبه که کودک قبلاً نیز او را دیده دوباره تلاش می‌کند تا به کودک نزدیک شود و با او بازی کند.
• مرحله هشتم:
بعد از گذشت 3 دقیقه مادر به اتاق بازمی‌گردد. البته اگر کودک خیلی ناآرامی کند این زمان کوتاه‌تر می‌شود. اگر کودک گریه کند و به سمت مادر برود، مادر او را در آغوش می‌گیرد. بیشتر کودکان، نه همه آن‌ها بعد از مدت زمان کوتاهی دوباره شروع به بازی می‌کنند.
- اینسورت و همکارانش با مشاهده کودکان یک ساله در موقعیت ناآشنا واکنش‌ها و رفتارهای متفاوتی را که آن‌ها نشان می‌دادند به سه نوع کیفیت دلبستگی طبقه‌بندی می‌کردند در مطالعات بعدی، محققان دیگر، طبقه دیگری نیز به این طبقات افزودند.
شاخص‌های مورد مطالعه در این موقعیت سطح فعالیت، میزان درگیری در بازی، گریه و سایر نشانه‌های آشفتگی، فاصله از مادر و تلاش برای جلب توجه مادر، فاصله با غریبه و تعامل با او می‌باشد. توجه شود که مبنای طبقه‌بندی فقط رفتارهای کودکان هنگام برقراری ارتباط مجدد با مادر است. (اتکینسون و همکاران؛ ترجمه براهنی و همکاران، 1379).
