علامه امینی پاسخ می دهد: مسئولیت پدر و مادر در قبال فرزندان چیست؟

مسئولیت پدر و مادر در قبال فرزندان چیست؟پاسخ حضرت آیت الله امینی

از دیدگاه اسلام، پدر و مادر مقام بسیار والایى دارند و خدا، پیامبر و امامان(علیهم السلام) در ده ها آیه و روایت درباره آنان، سفارش هاى اکید کرده اند و احسان و نیکى به آنان، از بهترین عبادت ها شمرده شده است:

پروردگارت حکم کرده که جز او کسى را پرستش نکنید و درباره پدر و مادر احسان نمایید.(1)

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

بهترین اعمال سه چیز است: 1ـ برپا داشتن نمازهاى پنج گانه در وقت خود; 2ـ احسان و نیکى به پدر و مادر; 3 جهاد در راه خدا.(2)

اکنون این پرسش به میان مى آید که پدر و مادر این همه مقام و مرتبه را چرا و چگونه پیدا کرده اند؟ آیا خدا بى جهت این مقام را به آنان اعطا کرده یا در قبال کار ارزنده شان است؟ پدر و مادر چه خدمت بزرگى به فرزندانشان مى کنند که لایق این همه سفارش شده اند؟ پدر در اثر غریزه جنسى تحریک شده و سلول زنده اى ر به رحم مادر منتقل مى سازد. این سلول در رحم مادر با سلولى از طرف او ترکیب شده و موجود تازه اى در رحم مادر پرورش مى یابد که بعد از نُه ماه به صورت طفلى کوچک پا به عرصه گیتى مى گذارد. مادر به او شیر و غذا داده و تامدتى تر و خشکش مى نماید و البته در تمام این مراحل، پدر مخارج خانواده را تأمین نموده و از آنان حمایت مى کند.

آیا پدر و مادر به جز این گونه کارها وظیفه دیگرى ندارند و به صرف همین کارها لایق مقام شامخ پدرى و مادرى شده اند؟ آیا فقط پدر و مادر به گردن فرزندان حق دارند ولى آن ها بر پدر و مادر حقى ندارند؟ گمان نمى کنم کسى چنین حق یک سویه اى را بپذیرد. در احادیث معصومان حقوقى نیز براى فرزندان ذکر شده که پدر و مادر باید بدان ها عمل کنند، از باب نمونه:

پیغمبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:

هم چنان که پدرت بر تو حقى دارد، فرزندانت نیز حق دارند.(3)

هم چنین ایشان فرمود:

هم چنان که فرزند در اثر نافرمانى، عاق پدر و مادر مى شود، پدر و مادر نیز ممکن است در اثر عدم انجام وظیفه، عاق فرزند شوند.(4)

نیز از آن حضرت است که:

خدا لعنت کند پدر و مادرى را که باعث عاق شدن فرزندانشان مى شوند.(5)

امام سجاد(علیه السلام) فرمود:

حق فرزند این است که توجه داشته باشى که اگر خوب باشد یا بد، از تو به وجود آمده و در این دنیا با تو نسبت دارد و در تأدیب او مسئولیت خواهى داشت. در خداشناسى باید او را راهنمایى کنى و در اطاعت پروردگار یارى اش نمایى. رفتار تو با فرزندت باید رفتار کسى باشد که یقین دارد در مورد احسان به او پاداش نیک خواهد داشت و درباره بد رفتارى با او به کیفر خواهد رسید.(6)

على(علیه السلام) فرمود:

چنان نباشد که به واسطه تو خانواده و خویشانت بدبخت ترین و شقى ترین مردم باشند.(7)

پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود:

فرزندانتان را در نیکوکارى یارى کنید. هر که بخواهد، مى تواند عقوق را از فرزندانش خارج سازد.(8)

باز ایشان فرمود:

کسى که دخترى داشته باشد و او را خوب تأدیب نماید و در تعلیم او کوشش کند و اسباب رفاه و آسایش او را فراهم سازد، آن دختر او را از آتش دوزخ نجات خواهد داد.(9)

خداوند در قرآن مى فرماید:

اى کسانى که ایمان آورده اید! خودتان و خانواده تان را از آتشى که هیزم آن مردم و سنگ ها هستند، نجات دهید.(10)

کودک در ابتداى آفرینش هنوز شکل نگرفته و براى هر یک از سعادت و شقاوت آمادگى دارد; مى تواند یک انسان کامل گردد و یا به صورت یک حیوان پست و فرومایه درآید. سعادت و شقاوت آینده هر فردى، به کیفیت پرورش او بستگى دارد و این کار بزرگ، بر عهده پدر و مادر نهاده شده است. اصولا پدرى و مادرى به همین معناست. پدر و مادر، انسان ساز و کمال آفرینند. بزرگ ترین خدمتى که پدر و مادر مى توانند در حق فرزندشان انجام دهند، این است که او را فردى خوش اخلاق، مهربان، انسان دوست، خیرخواه، آزادمنش، شجاع، عدالت خواه، دانا، درست کار، با شرافت، با ایمان، وظیفه شناس، سالم، کارکن، با سواد و خدمت گزار پرورش دهند. کسى که هم در دنیا سعادت مند باشد و هم در آخرت. چنین افرادى به درستى لایق مقام شامخ پدرى و مادرى اند، نه کسانى که در اثر جذبه و تحریک نیروى جنسى، فرزندى را به وجود آورند و او را رها سازند تا بزرگ شود و خود به خود پرورش یابد.

پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود:

بهترین چیزى که پدر مى تواند به فرزندش بدهد، ادب و تربیت نیکوست.(11)

به ویژه مادر در این مورد نقش مهم ترى دارد; به طورى که خوراک و رفتار او در دوران باردارى، در سعادت و شقاوت فرزندش اثر دارد.

پیغمبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:

سعادت مند کسى است که سعادتش در شکم مادر پایه گذارى شده و بدبخت و شقى کسى است که شقاوتش از دورانى که در شکم مادر زندگى مى کرده شروع شده باشد.(12)

هم چنین ایشان فرمود:

بهشت زیر پاى مادران است.(13)

پدر و مادرى که به تعلیم و تربیت فرزندان خویش توجه نکنند بلکه با رفتار و کردار غلط خود او را منحرف و بدبخت سازند، بزرگ ترین خیانت را مرتکب شده اند. مگر طفل بى گناه از شما تقاضاى وجود کرده بود که او را به وجود مى آورید و مانند گوساله رهایش مى سازید؟ اکنون که شما باعث وجود او شده اید، شرعاً و وجداناً موظف هستید در تعلیم و تربیت او کوشا باشید. بنابراین، تعلیم و تربیت یکى از بزرگ ترین مسئولیت هاى هر پدر و مادر است.

هم چنین پدران و مادران، در برابر اجتماع نیز مسئولند. کودکان امروز، مردان و زنان آینده خواهند شد و جامعه فردا را همین افراد تشکیل خواهند داد. هر درسى را امروز فرا گیرند، فردا تحویل خواهند داد. اگر تربیت درستى داشته باشند، جامعه فرداجامعه اى صالح و پیشرفته خواهد بود، اما اگر نسل امروز با برنامه هاى نادرست پرورش یابد، اجتماع آینده، اجتماع فاسدى خواهد شد، زیرا مردان سیاسى، علمى و اجتماعى فردا، از همین افراد به وجود خواهند آمد.

کودکان امروز، پدران و مادران آینده و مربیان فرزندان خود خواهند شد و تربیت هاى خوب یا بد خود را به فرزندان خویش منتقل خواهند ساخت; بنابراین، پدران و مادران به دست خود مى توانند اجتماع آینده را اصلاح کنند یا به سوى فساد و تباهى بکشانند. از همین رو، در برابر اجتماع هم مسئولیت بزرگى به گردن دارند.

اگر آن ها در تعلیم و تربیت فرزندان خود بکوشند، بزرگ ترین خدمت را به اجتماع نموده اند و در برابر فداکارى هاى خویش مأجور خواهند بود، اما اگر در این باره غفلت و سهل انگارى کنند، نه تنها به فرزند بى گناه خویش، بلکه به اجتماع هم خیانت کرده اند و به طور حتم نزد خدا مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.

پاورقی:

(1) . اسراء(17) آیه 23: (وقضى ربُّکَ أنْ ل تَعْبُدُوا إلاّ إیّاهُ وبالوالدَیْنِ إحسان ...)

(2) . الکافى، ج2، ص158، باب البرّ بالوالدین، ح4: عن منصور بن حازم، عن أبی عبدالله(علیه السلام) قال: قُلتُ: «أیُّ الأعمالِ أفضلُ؟». قال: «الصلاةُ لِوَقْتِها وبِرُّ الوالدینِ والجِهادُ فی سبیل الله عزّوجلّ».

(3) . هیثمى، مجمع الزوائد، ج8، ص146، بابُ ما جاء فی الأبرار: عن ابن عمر، قال: قال رسول الله صلّى الله علیه [وآله]وسلَّم: «... کما أنَّ لوالدیک علیکَ حقّاً کذالک لِوَلَدِکَ».

(4) . بحارالأنوار، ج101، ص93، بابُ فَضْلِ الأولادِ وثوابِ تربیتهم وکیفیتها، ح22: «یلزم الوالدین من عُقوقِ الولد ما یلزم الولد لهما من عقوق».

(5) . طبرسى، مکارم الأخلاق، ص517، فی وصایاه(صلى الله علیه وآله وسلم) لعلیٍّ(علیه السلام)، ص517: «یا علی! لعن الله والدین حَمَلا ولدَهما على عقوقهما».

(6) . همان، ص484، فی ذکر الحقوق: «وأمّا حقُّ ولدک فأن تعلم أنَّه منکَ ومضافٌ إلیک فی عاجل الدنیا بخیرهِ وشرِّهِ وأنَّکَ مسئول عمّا ولیته به من حُسْنِ الأدبِ والدلالةِ على ربِّهِ، عزّوجلّ، والمعونة له على طاعته. فاعْمَلْ فی أمْرِهِ عَمَلَ مَنْ یعلم أنّه مثاب على الإحسان إلیه معاقب على الإساءة إلیه».

(7) . غرر الحکم، ص745: «لا یکُنْ أهلک وذَووْکَ أشقى الناس بک».

(8) . هیثمى، مجمع الزوائد، ج8، ص146، بابُ إعانة الولد على البرّ: قال رسول الله، صلّى الله علیه [وآله]وسلّم: «أعینوا أولادَکم على البرّ مَنْ شاء استخرج العقوق من ولده».

(9) . همان، ص158، بابُ ما جاء فی الأولاد: عن ابن مسعود، قال: سمعتُ النبیّ، صلّى الله علیه [وآله]وسلّم، یقول: «مَنْ کانت له إبنة فأدّبَها وأحْسَنَ أدَبَها وعَلَّمَها وأحْسَنَ تعلیمَها وأوسع علیها من نِعَمِ الله التی أوسع علیه کانَتْ له منعة وستراً من النار».

(10) . تحریم(66) آیه 6: (یا أیّها الذین ءامنوا قُوا أنفُسَکم وأهلیکُم ناراً وَقُودُها الناسُ والحجارة ...).

(11) . هیثمى، همان، ج8، ص159، باب تأدیب الأولاد: عن ابن عمر، عن النبیّ، صلّى الله علیه [وآله]وسلّم، قال: «ما نحل والد ولداً أفضل من أدب حسن».

(12) . بحارالأنوار، ج5، ص9، باب نفى الظلم و الجور عنه تعالى ... ، ح13: ... قال رسول الله(صلى الله علیه وآله وسلم): «الشقی مَنْ شقی فی بطنِ أمِّهِ والسعید مَن سعد فی بَطنِ أمِّهِ»; و ص157، باب السعادة والشقاوة والخیر ... ، ح10.

(13) . مستدرک الوسائل، ج15، ص180، باب استحباب الزیادة فی برّ الأُم: القطب الراوندی فی لبّ اللباب، عن النبیّ(صلى الله علیه وآله وسلم)أنّه قال: «الجنّةُ تَحْتَ أقدامِ الاُمّهات».

منبع:

تربیت ، ص:17- 21

اثر: آیت الله ابراهیم امینی