حقوق فرزند در اسلام(بخش دوم)

حقوق فرزند در اسلام(بخش دوم)

آموختن قرآن

سومین حق فرزند بر پدر، آن است که به او قرآن بیاموزد: «و یعلّمه القرآن».

از وظایف اصلی و اوّلیه والدین، این است که فرزندان خود را با قرآن به صورت روخوانی، تجوید و آشنایی با معارف آن آشنا کنند. کودکانی که از اوّل با آشنایی نسبت به خدا و با فراگیری کتاب آسمانی تربیت می شوند، اراده ای قوی دارند و نتایج درخشان ایمان و انس با قرآن، از خلال گفتار و رفتارشان به خوبی مشهود است. امام صادق علیه السلام فرموده است:

بأدورا أولادکم بالحدیث قبل أن یسبقکم الیهم المرجئة.

احادیث را به فرزندان خود، هر چه زودتر بیاموزید، قبل از آنکه مخالفان بر شما سبقت گیرند و دلهای کودکان شما را با سخنان نادرست خویش، اشغال نمایند.

علی علیه السلام به فرزندش حضرت حسن علیه السلام فرمود:

و انّما قلب الحدث کالأرض الخالیة، ما ألقی فیها من شی ءٍ قبلته فبادرتک بالأدب قبل أن یقسوا قلبک و یشتغل لبّک.

قلب بچّه نورس و کوچک، مانند زمین خالی از بذر و گیاه است. هر تخمی که در آن افشانده شود، به خوبی می پذیرد و در خود می پرورد. فرزند عزیز، از دوران کودکی تو استفاده نمودم و خیلی زود در پرورش تو قیام کردم، پیش از آنکه دلِ تربیت پذیرت، سخت شود و مطالب گوناگونی عقلت را اشغال نماید.

و از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت است:

انّ المعلّم اذا قال للصّبی «بسم اللّه»، کتب اللّه له و للصّبی و لوالدیه برائةً من النّار.

وقتی معلّم به کودک، «بسم اللّه » گفتن را بیاموزد، خداوند، معلّم و کودک و همچنین پدر و مادر طفل را از عذاب، مصون می دارد.

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: خداوند به پدر و مادر، پاداش بزرگی عنایت می فرماید. آنان می گویند: «پروردگارا! این همه تفضّل درباره ما از کجاست؟ اعمال ما شایسته چنین پاداشی نیست». در جواب گفته می شود: این همه پاداش به جهت این است که به فرزند خود، کتاب خدا را آموختید و او را نسبت به آیین اسلام، بینا تربیت کردید. در حدیث است:

عدد درج الجنّة عدد آی القرآن، فاذا أدخل صاحب القرآن الجنّة، قیل له:

ارق و اقرأ لکل آیة درجة فلا تکون فوق حافظ القرآن درجة.

تعداد درجات بهشت، به اندازه آیات قرآن است. بنابراین، وقتی کسی که با قرآن مأنوس بود، وارد بهشت می شود. به او گفته می شود که با هر آیه ای که می خوانی، بالا بیا که برای هر آیه، درجه ای است و بالاتر از حافظ قرآن، درجه ای نیست.

عبدالرحمان سُلّمی به یکی از فرزندان امام حسین علیه السلام سوره حمد را آموخت. وقتی کودک در حضور پدر، سوره حمد را خواند، حضرت حسین علیه السلام علاوه بر پول نقد و پارچه ای که از راه حق شناسی به معلّم طفل داد، دهان آموزگار را از دُر پُر کرد. کسانی از این همه عطا، تعجّب کردند و در آن باره از حضرت سؤال کردند. امام علیه السلام در جواب فرمود: کجا پاداش مالی من، با عطای آموزش این معلّم، برابری می کند. یعنی خدمت تعلیم سوره حمد، از عطای مالی من، ارزنده تر است.

با فراگیری قرآن توسط کودک، نور ایمان در قلب او روشن می شود و با انجام اعمال شایسته، شعاع نورانیتش وسیع گردد و همه قلب را فرا می گیرد و تمام ضمیر و باطن را روشن و منوّر می کند. در اینجا مناسب است که در مورد فراگیری قرآن و عظمت آن، احادیثی را از ائمه معصومین علیهم السلام بیان کنیم:

سفارش به قرآن

امیر المؤمنین علی علیه السلام به فرزندش امام حسن علیه السلام می فرماید:

و اللّه و اللّه فی القرآن، لایسبقکم بالعمل به غیرکم.

از خدا بترسید درباره قرآن که دیگران با عمل به آن، بر شما پیشی نگیرند.

آموزش قرآن

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

حق الولد علی والده أن یحسن اسمه... و یعلّمه الکتاب.

حقّ فرزند بر پدر، آن است که به او قرآن بیاموزد.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

علّموا أولادکم یس فانّها ریحانة القرآن.

به فرزندانتان سوره یاسین بیاموزید؛ زیرا این سوره، گُل قرآن است.

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

من علم ولده القرآن، فکأنّما حجّ البیت عشرة آلاف حجة...

هر کسی به فرزندش قرآن بیاموزد، مانند این است که ده هزار بار خانه خدا را زیارت کرده باشد.

قرآن مجید، در بردارنده برنامه ای کامل برای زندگی بشر در طول تاریخ است؛ زیرا دین مقدس اسلام که بهترین و برترینِ ادیان است، بهتر از دیگر ادیان، سعادت انسانها را تأمین می کند:

اِنَّ هذَا الْقُرْانَ یهْدی لِلَّتی هِی اَقْوَمُ.

به درستی که این قرآن انسانها را به آیینی که استوارتر از هر آیین دیگر است، رهنمون می کند.

قرآن مجید، کتابی است همیشگی، و معجزه جاویدان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ، محدود به وقت و زمان معینی نیست و تمام نیازها و خواسته های بشر و راه رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی؛ همچنین اصول اخلاقی و قوانین عملی را به صورت مبسوط بیان نموده است. بر تمام مسلمانان اهمّیت این کتاب آسمانی، روشن است و باید نسبت به آموزش آن در مرحله اوّل و آشنایی با مفاهیم و معانی آن، و تدبّر و تفکر در این کتاب آسمانی در مراحل بعدی، توجّه بیشتری شود.

ائمه اطهار علیهم السلام انسانها را به تعلیم و تعلّم، تشویق نموده اند تا این تعلیم، وسیله ای باشد برای آن هدف اصلی؛ یعنی هدایت انسانها به صراط مستقیم و برخورداری از عزّت و سعادت دنیا و آخرت.

روایاتی چند درباره یادگیری قرآن

 - عن معاذ قال: سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله ، یقول: ما من رجل علّم ولده القرآن الاّ توجّ اللّه أبویه یوم القیامة تاج الملک، و کیسا حلّتین لم یرالناس مثلهما.

از معاذ روایت شده است که گفت: از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: هر کسی به فرزندش قرآن تعلیم دهد، خداوند متعال در قیامت، والدین او را به تاج پادشاهی تاجدار می کند و بر آن دو، جامه ای می پوشاند که هیچ کسی مثل آنها را ندیده است.

 - عن علی علیه السلام : انّ النّبی صلی الله علیه و آله قال: خیارکم من تعلّم القرآن و علّمه.

امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و به دیگران یاد بدهد.

 - عن النّبی صلی الله علیه و آله قال: أفضل العبادة قرائة القرآن.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: بهترین عبادت، خواندن قرآن است.

 - عن أبی عبدالله علیه السلام قال: ینبغی للمؤمن أن لایموت حتّی یتعلّم القرآن، أو یکون فی تعلیمه.

امام صادق علیه السلام می فرماید: سزاوار است که مؤمن هنگام مرگ، یا در حال یاد گرفتن قرآن و یا در حال یاد دادن آن باشد.

 - عن أمیرالمؤمنین علیه السلام انّه قال: و تعلّموا القرآن فانّه ربیع القلوب، و استشفعوا بنوره فانّه شفاء الصّدور، و أحسنوا تلاوته فانّه أنفع.

علی علیه السلام می فرماید: قرآن را یاد بگیرید که بهار دلهاست، و نیکو آن را تلاوت کنید که سودمندترین چیز برای شما قرآن است.

اینها نمونه هایی بود از روایاتی که درباره فراگیری قرآن وارد شده بود و بعد از فراگیری قرآن که همه ما، مخصوصاً والدین، در این امر وظیفه سنگینی بر عهده داریم و باید به قرائت آن، اهمّیت داد. در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است:

قرائة القرآن فی المصحف تخفف العذاب عن الوالدین و لو کانا کافرین.

خواندن قرآن از روی آن، عذابِ پدر و مادر را سبک می کند، اگر چه آنها کافر باشند.

فراهم کردن مقدمات ازدواج

از جمله حقوق فرزند بر پدر و مادر، آن است که هنگامی که فرزند به سنّ بلوغ رسید، همسر شایسته و مناسبی برای او انتخاب کنند: «... و یزوجه اذا بلغ».

وقتی فرزند دوران طفولیت خود را گذراند و به سنّ بلوغ و جوانی رسید، معلوم است که غرائز در او شکفته می شود و یکی از غرائز، غریزه جنسی است که هر جوانی به جنس مخالف خود علاقه مند می شود. وجود غرائز، آن هم غریزه شهوت در وجود هر کس، امری طبیعی است و در تمام افراد، این غریزه وجود دارد و هر کسی باید به طریقی آن را ارضا کند.

دین مبین اسلام با دعوت به ازدواج، مردم را از لغزش نجات داده است و اگر پدر و مادر به این امر مهم توجّه نکنند و در راه ایجاد تسهیلات برای ازدواج جوانِ خود تلاش نکنند، ممکن است که دچار فحشا و بی عفّتی شود و به حیثیت و شخصیت خود و خانواده، لطمه وارد سازد. لذا چاره کار، همان ازدواج است که در اسلام درباره آن توصیه های زیادی شده است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

خیار امّتی المتأهلون و شرار أمّتی العزاب.

نیکان امّت من، کسانی هستند که ازدواج کرده اند و بدان امّت من، عَزَبها هستند.

حضرت علی علیه السلام فرموده است:

لم یکن أحد من أصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله تزوّج الاّ قال رسول اللّه کمل دینه.

هر کدام از اصحاب پیغمبر که ازدواج می کردند، رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمود: دینش کامل شد.

در روایت دیگری از علی علیه السلام آمده است:

تزوّجوا فانّ التزویج سنّة رسول الله صلی الله علیه و آله ، فانّه کان یقول: من کان یحبّ أن یتّبع سنّتی فان من سنّتی التزویج الحدیث.

ازدواج کنید؛ زیرا ازدواج، از سنّت رسول خداست و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرمود: هر کسی که دوست دارد پیرو سنّت من باشد، از سنّت من، ازدواج است.

پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید:

من تزوّج أحرز نصف دینه.

هر کسی که ازدواج کند، نصف دین خود را به دست آورده است.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

رکعتان یصلّیهما المتزوّج أفضل من سبعین رکعة یصلّیها أعزب.

دو رکعت نماز شخص متأهل، بهتر است از هفتاد رکعت نماز که نمازگزارِ مجرّد به جا می آورد.

از مجموع این احادیث، استفاده می شود که دین مبین اسلام، سفارش زیادی به امر ازدواج نموده است.

نکته دیگری که درباره زناشویی باید متذّکر شد، این است که آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السلام به ازدواج آسان، ترغیب نموده اند و اینکه شخصی که می خواهد این امر خیر را انجام دهد، نباید به دلیل مخارج زیاد، ازدواج کردن را ترک کند یا به تأخیر بیندازد. خداوند متعال می فرماید:

وَ اَنْکحُوا الاَْیامی مِنْکمْ وَالصّالِحینَ مِنْ عِبادِکمْ وَ اِما ئِکمْ اِنْ یکونُوا فُقَراءَ یغْنِهِمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللّهُ واسِعٌ عَلیمٌ.

مردان و زنان بی همسر را همسر دهید، و همچنین غلامان و کنیزان درستکار را اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند آنان را از فضل خود بی نیاز می سازد خداوند، واسع و آگاه است.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

الرزق مع النساء و العیال.

روزی، همراه همسر و فرزند است.

در روایت دیگری از آن حضرت آمده است:

جاء رجل الی النّبی صلی الله علیه و آله فشکا الیه الحاجة، فقال: تزوّج فتَزوج فوسّع علیه.

مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید و از تهیدستی و نیازمندی شکایت کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ازدواج کن». او هم ازدواج کرد و در کار او گشایش پیدا شد.

و اگر برای جوانی مقدمات ازدواج فراهم نیست، باید در جامعه اسلامی که روح تعاون در درون آن است، افراد باید به یکدیگر کمک کنند. اهمّیت این مسئله به قدری است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید:

أفضل الشفاعات أن تشفع بین اثنین فی نکاح حتّی یجمع اللّه بینهما.

بهترین شفاعت و خیرخواهی، آن است که میان دو نفر برای امر ازدواج میانجیگری کنی، تا این امر خیر صورت بگیرد.

امام موسی کاظم علیه السلام فرمود:

ثلاثة یستظلّون بظلّ عرش اللّه یوم القیامة یوم لا ظلّ الاّ ظلّه، رجل زوّج أخاه المسلم، أو أخدمه، أو کتم له سرّاً.

سه طایفه اند که در روز قیامت، در سایه عرش خدا قرار دارند، روزی که سایه ای جز او نیست: کسی که وسائل تزویج برادر مسلمانش را فراهم سازد، کسی که هنگام نیاز به خدمت، خدمت کننده ای برای او فراهم کند، و کسی که اَسرار برادر مسلمانش را پنهان دارد.

از این احادیث شریف، می توان استفاده کرد که درست است که یکی از حقوق فرزند بر پدر، انتخاب همسر شایسته برای فرزند است؛ امّا اگر پدر توانایی این کار را ندارد، برادران دینی و مسلمان، باید او را در این امر مهم، یاری دهند.

در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شده که هر کسی در امر ازدواج، قدم بردارد، برای هر قدم او ثواب زیادی در نظر گرفته می شود:

کان له بکلّ خطوة خطاها، أو بکلّ کلمة تکلّم بها فی ذلک، عمل سنة قیام لیلها و صیام نهارها.

برای هر قدم او و هر کلمه ای که بگوید، ثواب یک سال عبادت که روزها روزه بگیرد و شبها را به شب زنده داری بگذراند، در نامه عمل او نوشته می شود.

اسلام در مورد ازدواجِ فرزندان، مسئولیت سنگینی بر دوش پدران گذارده، و پدرانی که توانایی این امر حیاتی را داشته باشند، ولی سهل انگار یا بی تفاوت باشند، شریک جرمِ انحراف فرزندانشان شمرده می شوند. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:

من أدرک له ولد و عنده ما یزوّجه فلم یزوّجه فأحدث فالاثم بینهما.

کسی که فرزندش به حدّ رشد برسد و امکانات تزویج او را داشته باشد و اقدام نکند، و در نتیجه فرزند او مرتکب گناه می شود، این گناه برای هر دو نوشته می شود.

در اینجا این نکته اخلاقی و اجتماعی را یاد آور می شویم که مسلمانان، هزینه ازدواج را سَبُک و آسان بگیرند، تا مانع دشواری بر سر راه ازدواج پیدا نشود، و اگر کسی توانایی این هزینه جزئی را هم ندارد، وظیفه اخلاقی همه کسانی که توانایی امر ازدواج او را دارند، این است که او را یاری دهند.