۱۰ راه برای رشد اخلاقی کودک
اخلاق در نتیجه تعامل عواملی مانند نظرهای والدین، روش های انضباطی و انتخاب ها و اختیارهای خود کودکان شکل می گیرد. کودک از تجربه های اولیه خود برای تشخیص درست از غلط استفاده می کند...
در عین حال هنگامی که به تربیت و پرورش نیاز دارد، والدین باید به او کمک کنند یاد بگیرد در زندگی مقررات را بپذیرد و ناکامی ها را تحمل کند. پس می توان گفت خانه بهترین مدرسه برای آموزش رفتارهای اخلاقی است. در «آداب تربیت» این هفته راهکارهای پرورش رشد اخلاقی کودکان را بررسی می کنیم:
۱. تلاش کنید الگویی نمونه یا یک مثال اخلاقی قوی باشید. والدین اولین و مهم ترین الگو و معلم اخلاق کودکانشان هستند بنابراین مطمئن شوید به همان شیوه که از کودکتان انتظار دارید، رفتار می کنید. شما اولین و مهم ترین آموزگار اخلاقی کودکتان هستید. او با مشاهده انتخاب ها و واکنش ها و شنیدن حرف های روزمره شما، معیارهای اخلاقی را می آموزد. رفتارهای پدر و مادر در زندگی روزمره درس های اخلاقی مهمی به کمک می دهد. شما خودتان با خویشاوندان، دوستان، همسایگان و بیگانگان چگونه رفتار می کنید؟ چه فیلم هایی تماشا و کدام کتاب ها و برنامه های تلویزیونی را انتخاب می کنید؟ با تضادهای اخلاقی روزانه چه برخوردی دارید؟ مثلا در مورد تقلب فرزندتان، دروغ دوستش و مزاحمت همسایه چه واکنشی نشان می دهید؟ به رفتارهایی توجه کنید که می خواهید فرزندانتان در مورد آنها از شما سرمشق بگیرند. یکی از بهترین سوال هایی که در پایان هر روز می توانید از خودتان بپرسید، این است: «اگر من تنها سرمشق فرزندم برای تشخیص درست از نادرست باشم، او امروز چه چیزهایی یاد گرفته است؟»
۲. شناخت باورهای خودتان و سهیم کردن آنها با دیگران مهم است. پیش از آنکه بتوانید کودکی با اخلاق پرورش دهید، باید درباره آنچه باور دارید، با خودتان صادق باشید. مدتی کوتاه به ارزش هایتان فکر و درباره اینکه چرا این روش را دارید، با کودکتان صحبت کنید و نظرهایتان را با او در میان گذارید.
۳. با فرزندتان درباره ارزش ها و اعتقاد هایتان صحبت کنید. پژوهش ها نشان می دهند والدینی که فرزندان با اخلاق پرورش می دهند، چنین رفتاری دارند. در پی موضوعات اخلاقی باشید و آنها را مطرح کنید.
از هر منبعی که در دسترس دارید، از اخبار و برنامه های تلویزیونی گرفته تا موقعیت هایی که در مدرسه، خانه و در میان دوستان پیش می آید، استفاده کنید و به فرزندانتان بگویید چه احساسی درباره این موارد دارید و چرا. مثلا می توانید وضعیتی را شرح دهید و بگویید: «اگر من در این وضعیت بودم، به این علت این حرف را می زدم» یا «اگر تو جای او بودی، چه می گفتی؟ به نظر تو رفتار آن شخص درست بود؟ چرا؟»
۴. از لحظه های آموختن به خوبی بهره بگیرید. بهترین لحظه های آموزش، معمولا غیرمنتظره و اتفاقی رخ می دهند و از پیش برنامه ریزی نشده اند. هر گاه بحث موضوع های اخلاقی به میان آمد، از فرصت استفاده کنید.
۵ .رابطه صمیمانه و محترمانه?ای با فرزندان خود برقرار کنید. پژوهش ها نشان می دهند کودکان بیشتر از همه تحت تاثیر اشخاصی قرار می گیرند که بیشترین علاقه و احترام را برایشان قائل باشند. یکی از مطمئن ترین راه ها برای تقویت اخلاق در فرزندتان، برقراری رابطه ای صمیمانه و پر مهر با او است. کلید موفقیت آن است که توجه کنید این رابطه از دو سو محترمانه باشد، یعنی هم شما با محبت و احترام با فرزندتان رفتار کنید و هم او در مقابل به همین شیوه با شما رفتار کند.
۶. رعایت اعتدال ضامن سلامت روانی کودک است. دوست داشتن افراطی و برآوردن نیازها، صرف نظر از خواسته ها و نیازهای کودک، او را لوس می کند. این مساله باعث می شود کودکان در اولین مراحل رشد اخلاقی بر اساس فردگرایی خودخواهانه مغرور شوند. از سوی دیگر، محدودیت زیاد کودک را دچار احساس کم ارزشی و خویشتن دار نبودن می کند.
۷. توقع رفتارهای اخلاقی داشته باشید. در این زمینه نتیجه مطالعه ها روشن بوده است، والدین کودکانی که رفتارهای اخلاقی دارند، از آنها انتظار داشته اند چنین عمل کنند.
۸. به آثار رفتارهای او واکنش نشان دهید. محققان می گویند یکی از بهترین تمرین های سازنده اخلاق، اشاره به اثر رفتار کودک بر شخص دیگر است، انجام این کار باعث افزایش رشد اخلاقی کودک می شود.
۹. رفتارهای اخلاقی کودک را تقویت کنید و به آنها پاداش دهید.بلافاصله پس از مشاهده رفتار مطلوب، به کودک پاداش دهید و او را تحسین کنید. به فرزندتان توضیح دهید چرا رفتارش خوب بوده و برای آن ارزش قائلید.
۱۰ .هر روز اصول اخلاقی را اولویت بندی کنید. کودکان با خواندن اصول اخلاقی در متن کتاب ها یاد نمی گیرند چگونه افرادی با اخلاق بشوند، بلکه با انجام کارهای خوب، آنها را می آموزند. اصول اخلاقی باید به زندگی روزمره کودکان وارد شود تا آنها را برای خودشان درونی کنند. این اتفاق فقط زمانی می افتد که والدین دائم بر اهمیت فضیلت ها تاکید و بچه ها رفتارهای اخلاقی را تمرین کنند.
دکتر میترا حکیم شوشتری
فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
