قرآن اولین ماده درسی
دوره ی کودکی و نوجوانی دوره ای است که انسان آسان تر می آموزد و آموخته هایش نیز پایدارتر و استوارتر است. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:آنکه در جوانی بیاموزد، آموزشش به منزله نقش در سنگ است و آنکه در بزرگسالی بیاموزد، آموزشش به منزله نوشتن بر آب است.
افزون بر این، دوره ی کودکی و نوجوانی دوره ی شکل گیری شخصیت است و به همین سبب، در این دوره انعطاف پذیری و تأثیر پذیری و به تبع آن، آمادگی و تغییر پذیری بسیار زیاد است. در حالی که به موازات افزایش سن، میزان انعطاف پذیری و تغییر پذیری کاهش می یابد و در دوره کهنسالی به کمترین حد می رسد.
تاثیر قرآن در دل و درون کودک
قرآن کریم بطور کلی بر دل و درون جامعه بشریت تاثیر بسیاری دارد و آن را تکان می دهد و به طرف خود جذب می نماید و تحت تاثیر قرار می دهد، و هر اندازه پاکی نفس و درون شدت گیرد تاثیر آن فزونی می یابد، بدیهی است کودک دارای نفس و دلی پاکتر می باشد و فطرت و سرشت او پیوسته پاک است. هرگاه در سوره و آیه های مکی دقت و تامل کنیم ، در می یابیم که آنها غالبا سوره هایی کوتاه می باشند، و از اینرو این آیه ها و سوره های کوتاه به واسطه کم حجم بودنشان، آموختن آنها به کودکان از هر نظر کاملتر و متناسب تر می باشد و به خاطر آسان حفظ کردنشان تاثیر بیشتری دارند.
خانواده، نخستین الگوی کودکان
اگر پدر و مادری می‌خواهند که فرزندانشان پا در عرصه فعالیت‌های قرآنی بگذارند، باید فضای خانه را قرآنی کنند و صوت قرآن باید به صورت دائم در خانه آنها پخش شود؛رعایت سه موضوع از سوی خانواده ها می تواند در این زمینه موثر باشد: «نخست آن که خود خانواده باید با قرآن مانوس باشد، چراکه آنها نخستین الگوهای کودکان محسوب می شوند. زمانی که آنها قرآن می خوانند کودکان نیز تشویق می شوند و این کار را انجام می دهند. نکته دوم استفاده از جلسات قرآنی است بی آن که اجبار و اکراهی در کار باشد. با تشویق کودکان به شرکت در چنین جلساتی کودکان انگیزه بیشتری برای حفظ قرآن می یابند. سومین نکته به آموزش و پرورش برمی گردد که بحث گسترده ای نیز می طلبد. به نظر می رسد اگر مسئولان تمهیداتی بیندیشند، می توانند نقش پررنگی در جهت دادن کودکان به حفظ و قرائت قرآن ایفا کنند.
پیشنهاد هایی وجود دارد که با استفاده از آن میتوان فرزندان خود را بیشتر با قرآن آشنا کنیم:
پیشنهاد اول :
شاید درمرحله اول بهترین کاری که می توان انجام داد سختگیری نکردن در این موضوع باشد چه بسیار سختگیری های بی مورد که نتیجه عکس داده و اجازه نتیجه مطلوب را فراهم نکرده است همچنین دربسیاری از موارد کودکان استقبالی به سختگیری های بی مورد انجام نمی دهند
دوم : استفاده از گزینه های تشویقی :
به هراندازه درمراحل یادگیری و آموزش از تشویق به جا استفاده کنیم دراین امر موفقیت بیشتری را به دست خواهیم آورد .
سوم : استفاده از روش های جذاب برای آشنایی کودکان با قرآن:
به هر اندازه که مراحل آموزش دهی کودکان با جذابیت همراه باشد دراین خصوص با موفقیت همراه خواهیم بود .
چهارم :تمایل و علاقه خودمان را به قرآن به فرزندان نشان دهیم و خود نیز به دنبال بیشتر کردن انس با قرآن باشیم
چه بسیار افرادی که با نگاه به والدین خود انگیزه آنها به این امر بشترشده است وقتی کودک که هنوز روحش آلوده نشده دستورات اسلام رو از نزدیک که به طور عملی توسط اطرافیانش اجرا میشه لمس کنه ,دستورات قرآن رو باجان و دل قبول میکنه و این عین انس با قرآن است. اگه ما واقعا به دنبال این هستیم که بچه هامونو با قرآن انس بدیم جز با رفتار عملی نتیجه ی مطلوبی نمیگیریم, اینکه امروزه جامعه ی ما روز به روز داره به سمت فرمالیته شدن دستورات اسلامی میره نتیجه ی همین عمله.
پنجم : انس کودکان با قرآن
درباره آموختن قرآن به کودکان امام حسن عسگری(ع) می‌فرماید: خداوند به پدر و مادر پاداش بزرگی عنایت فرماید، آنان می‌گویند پروردگارا این همه فضل در حق ما از کجاست؟ اعمال ما شایسته چنین پاداشی نیست، در جواب گفته می‌شود این همه عنایت و پاداش شماست که به فرزند خود کتاب خدا را آموختید و او را در آیین اسلام بینا کردید
در مورد آموزش قرآن به خردسالان به نکات ذیل باید توجه شود :
زمان شروع آموزش: معمولا از 4 سالگی به بعد کودکان آماده برای یادگیری هستند.
نحوه آموزش:بیش از 90% یادگیری کودکان از طریق دیدن حاصل می شود که در نحوه آموزش باید لحاظ شود.
در آموزش قرآن، یاد دادن روخوانی قرآن است که اگر در کلاسهای آموزشی همراه با ابزارهای آموزشی مناسب باشد بهتر است مراکزی مانند جامعه القرآن و مکتب القرآن در این زمینه تجربه های خوبی دارند
حفظ قرآن بصورت ترتیبی به همه توصیه نمی شود با وجود اینکه حفظ قرآن مطلوب است و ادله اربعه آن را تایید و تشویق می کند اما چون توان افراد و حافظه ها متفاوت است، باید بر اساس توانایی و استعداد فرد باشد یعنی کسانی که حافظه خوبی دارند کل قرآن یا نصف یا ثلث را حفظ کنند و کسانی که توانایی حفظ ترتیبی را ندارند به صورت موضوعی حفظ کنند و از برکت انس با کلام وحی محروم نباشند . زمان مناسب برای حفظ با توجه به پسر یا دختر بودن و همچنین بیش فعال بودن یا نبودن و ... تفاوت می کند اما حفظ سوره های کوچک و آیات موضوعی خوب است.
شیوه های آموزش قرآن به کودکان
1.قصه گویی
آموزش قران به کودکان باید در قالب فعالیت های مورد علاقه آنان صورت گیرد. این یکی از اصول آموزش قران در دوران کودکی است.
یکی از این قالب ها داستان است. کودکان از قالب داستان به خصوص اگر شخصیت داستان یک کودک هم سن و سال خودشان یا اشیاء و حیوانات باشد. بسیار لذت می برند و این لذت باعث ماندگاری آموزه های قرانی مورد نظر در جان کودک خواهد شد.
کودکان از نصیحت شنیدن روی گردانند. لذا آموزش به شکل غیر مستقیم و در قالب هایی مثل شعر و داستان و .... برای آن جالب تر و کار آمد تر است.
2.استفاده از حافظه شنیداری،بهترین روش برای آموزش حفظ قرآن به خردسالان
به دلیل اینکه بچه‌ها در سنین خردسالی سواد خواندن و نوشتن ندارند، روش استماع و قوه حافظه شنیداری آنها باید در اولویت آموزش قرآن باشد؛ هر چند که بچه‌ها حافظه دیداری هم دارند؛ اما بهره‌گیری از حافظه دیداری منوط به داشتن سواد خواندن و نوشتن است. تا زمانی که خردسالان سواد خواندن و نوشتن نداشته و وارد مدرسه نشده‌اند، باید از حافظه شنیداری آنها برای آموزش قرآن استفاده کرد؛ اما زمانی که وارد مدرسه شده و توانایی خواندن و نوشتن پیدا کردند، می‌توانیم از حافظه شنیداری و دیداری آنها به صورت همزمان استفاده کنیم و از بچه‌ها بخواهیم که از هر دو مهارت در کنار هم استفاده کنند؛ اما در ابتدای امر که بچه‌ها سواد خواندن و نوشتن ندارند، فقط از طریق شنیدن میتوان به آموزش قرآن پرداخت. می‌توانیم با انتخاب ترتیلی که قوانین فنی در آن رعایت شده و از جذابیت لازم نیز برخوردار باشد، به آموزش قرآن برای خردسالان بپردازیم که البته استفاده از ترتیل مناسب باید در کنار استفاده از معلم و کلاس مناسب و همچنین ابزارهای آموزشی و... باشد.
3.اشعار کودکانه جهت آموزش مفاهیم قرآنی به کودکان
شعری کوتاه برای درک مفهوم سوره ناس
به نام خدا
وقتی که شیطون میاد
سوره ی ناس می خونم
با کمک خداوند
اونا از خودم می رونم
شیطون همش تو گوشم
حرفای بد می خونه
گوش نمیدم به حرفاش
تا که بشه دیوونه
4.آموزش قرآن به کودکان با بازی و نشاط
در ابتدای آموزش حفظ، از سوره‌های آسان استفاده کنید. سوره‌های آسان، سوره‌هایی هستند که تعداد آیات آنها کم بوده و نکات تجویدی و کلمات سخت و دشوار ندارند، به‌گونه‌ای که یادگیری و حفظ آنها برای کودکان قبل از سنین هفت‌سال آسان است.
قبل از آموزشِ حفظ قرآن، معنی و مفهوم سوره را در قالب داستان برای کودکان بیان کنید تا چارچوب ذهنی لازم را برای کودک فراهم کند.
پس از بیان مفاهیم و محتوای کلی سوره، ابتدا کل آیه را برای کودک تلاوت کنید، سپس کلمه به کلمه هر آیه را شمرده و آهسته دست‌کم پنج‌بار تکرار کنید.
تکرار کلمه‌ها در هر آیه، برای آنکه بهتر در ذهن کودک تثبیت شود و فرایند آموزش برای کودکان مناسب باشد، بهتر است، همچنین بهتر است آموزش با اشاره یا فعالیت‌های بازی‌گونه همراه باشد.
پس از تکرار هر کلمه، زمانی که آموزش و تکرار کل آیه به پایان رسید، کل آیه را یکجا تا پنج بار برای کودک تکرار کنید. این روش را برای تکرار تمام آیات هر سوره، به روشی که ذکر شد، میتوان انجام داد.
در هر روز یک یا نصف آیه را آموزش دهید.
بیشترین زمان آموزش برای هر آیه ۱۵ تا ۲۰دقیقه در نظر گرفته شود.
برای تثبیت مفاهیم هر سوره علاوه بر اینکه متناسب با معنای هر سوره یا آیه، قبل از آموزش، داستانی را بازگو می‌کنید، میتوانید در هنگام آموزش از روش‌های کودکانه دیگری مانند رنگ‌آمیزی، نقاشی آزاد، کاردستی و نمایش خلاقانه و متناسب با محتوای سوره نیز استفاده کنید.
پس از اینکه آیات سوره مدنظر به پایان رسید، همه آیات آن سوره را دست‌کم پنج روز تکرار کنید. تکرار هر سوره نیز بهتر است در قالب بازی‌های متنوع صورت گیرد.(برای تکرار آموزش نیز میتوانید از کتاب طراحی ۱۵۰بازی قرآنی تالیف مجید غلامی و زهرا حمیدیان استفاده کنید.)
تمرین عملی
حالا یک بازی ساده را با هم تمرین می‌کنیم؛ به طور مثال به کودکان بگویید: فکر کن سوار ماشین شدی، همین‌طور که رانندگی می‌کنی، سوره همزه را هم با صدای زیبا و بلند تلاوت کن.(بهتر است برای اینکه کودکتان در فضای بازی قرار گیرد، از او بخواهید حس بگیرد. بعد دستش را روی فرمان بگذارید و ماشین را روشن کنید و...).به او بگوییدحالا من رنگ‌های چراغ راهنمایی را نشان می‌دهم. با نشان دادن مقوای سبزرنگ، سوره همزه را بلند بخوان، با دیدن رنگ زرد، آهسته بخوان و با دیدن رنگ قرمز در هر حالتی از خواندن که هستی، سکوت کن.(سپس ادامه بازی و تلاوت دوباره سوره و...)
آموزش قرآن به خردسالان از سوی مربیان متخصص قرآنی
باید از معلمان متخصص قرآنی که خود از لحاظ آموزش قرآن به تخصص لازم رسیده‌اند، استفاده کنیم و نباید بگوییم که چون متعلمان بچه هستند؛نیازی نیست از یک معلم متخصص برای آنها استفاده شود، زیرا به هر حال بچه‌ها در این سنین نسبت به بزرگترها گیرایی بیشتری دارند و درصورتی که یک مطلب به اشتباه از سوی یک معلم غیرمتخصص آموزش داده شود، ممکن است هیچ گاه قابل جبران نباشد و از ذهن بچه‌ها پاک نشود.
با توجه به اقتضای سن خردسالان باید از روش‌های جذابی مانند بازی و قصه‌گویی برای آموزش قرآن به آنها استفاده کرد نکته‌ای که در بهره‌گیری از روش بازی و قصه‌گویی باید مورد توجه باشد، این است که نباید در استفاده از بازی و قصه‌گویی خیلی هم افراط شود که در این صورت ممکن است بچه‌ها به کلی از آیات خارج شوند و استفاده از این روش باید تا حدی باشد که بچه‌ها متوجه مفهوم آیات شوند.
شیوه های صحیح در آموزش روان خوانی قرآن:
متخصصان تعلیم و تربیت معتقدند به منظور آموزش روان خوانی قرآن کریم شایسته است به نکات زیر توجه نماییم:
1. پدر و مادر و آموزگار باید متون را با صدای بلند برای کودکان بخوانند تا در خواندن صحیح سرمشق او قرارگیرند.
2. باید خواندن با صدای بلند و آهسته، هر دو در کودکان تشویق شود.
3. صداشناسی در آغاز خواندن نقش اساسی دارد و باید به طور ساده آموزش داده شود.
آموزش حرکات و رنگین کردن یادرشت و ریزکردن آنها مشکل را ریشه کن نخواهدکرد. پس حقیقتاً مشکل کجاست و چرا با این همه فنون و روشهایی که بکار برده می شود، مسأله عدم توانایی قرائت قرآن همچنان وجود دارد
کودکان و نو آموزان قرآن کریم وقتی به سوی خواندن پیشرفت می کنند، معمولاً ابتدا نشانه های بصری را به کار می گیرند و پس از آن، استفاده از نشانه های آوایی را شروع می کنند. سرانجام مهارت لازم را در زمینه ی ترکیب حروف و صداهای زبان شفاهی کسب می کنند. آنان نمی توانند کلمات را به تنهایی بخوانند. بدین ترتیب به طور کلی خواندن به دو صورت است:
1. خواندن نشانه های بصری
اولین خواندن "واقعی "زمانی انجام می گیرد که کودکان بتوانند کلمات قرآنی را به صورت منفرد بخوانند. در بسیاری از کودکان، تشخیص ابتدایی، مبتنی بر نشانه های بصری مانند شکل کلمه و خصوصیات متمایز حروف است.
این روش یادگیری کمتر موثر است و به زودی اغلب خوانندگان آن را کنار می گذارند.
2. خواندن نشانه های آوایی
خواندن خوب مستلزم توجه به نشانه های آوایی حروف وکلمات است. خوانندگان نشانه های آوایی، با استفاده از دانش الفبایی خویش، بین کلمات و تلفظ آن ها تداعی برقرار می کنند و از این طریق خواندن را شروع می کنند.
تجربه نشان داده است که خوانندگان نشانه های آوایی از خوانندگان نشانه های بصری موفق ترند.(5)
انشاءالله با دانستن این مطالب بتوانیم به نوآموزان قرآنی، به شیوه ای صحیح و موثر روان خوانی قرآن کریم را آموزش داده و در راستای ترویج این کلام الهی قدمی برداریم. بحق محمّد و آله الطّاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و عجّل فرجهم.
آموزش تجوید و مخارج حروف همراه با نرم افزار
بسیاری از حروف عربی تقریباً به همان شکل فارسی تلفّظ می‌شوند و نیازی به آموزش ندارد و تنها ده حرف (ثاء، حاء، ذال، صاد، ضاد، طاء، ظاء، عین، غین، واو) در زبان عربی وجود دارد که تلفّظ آنها به گونة دیگری است
اَهْوی اَحْوی، اُهِلَّ اُحِلَّ ، اَحْسِنْ ـ فَاحْکُمْ ـ یُحْیی ـ مَحْیاهُمْ ـ تَحْتِهِمْ ـ اِحْتَرَقَتْ ـ حَرَّمَها ـ حَسِبُوا ـ حسیسَها ـ یُحاسِبْکُمْ ـ تَحاوُرَکُما ـ دَحیها ـ رَحِمَ ـ حِسابُهُمْ ـ تَحِیَّتُهُمْ ـ‌حیتاهُمْ ـ نُوحیها ـ یَحیقُ ـ حُرِّمَتْ ـ حُلُّوا ـ حُنَفآءُ ـ مُفْلِحُونَ ـ یَحُولُ ـ یُسَبِّحُونَ ـ اَلرَّحْمنِ الرَّحیمِ ـ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ ـ اَوْحی لَها
.....
منبع: mahdportal.ir / تهیه و تنظیم : سمانه افشاری نژاد
مطالب مفید این بخش:
