اگر پرسش مطرح شده سابقه دارد، به پرسشگر خود یاد آور شویم که پرسش تو، یکی از سؤال های مطرح شده در این زمینه است. در کتاب برایم از قرآن بگو چنین آمده است : «سومین پرسش تو نیز پرسشی است که نوجوانان زیادی تا کنون از من و همکارانم پرسیده اند. پرسیده ای که چرا قرآن به زبان عربی است؟ من از تو ...»
بعضی از بچه ها فکر می کنند که مسأله ذهنی آنان تنها برای آن ها مطرح شده است و دانشمندان دینی تجربة جوابگویی به آن را ندارند. همین پندار، باعث اضطراب آنان می گردد. اگر پرسشگران بفهمند که در این راه، همسفران و همراهان بسیاری داشته و دارند، فشار این گونه پرسش ها راحت تر تحمل می کنند. به قول معروف «البلیه اذا عمت طابت؛ بلا وقتی عمومی شد، گوارا می گردد.»
یادآوری پاسخ گوناگون
اگر یک پرسش، پاسخ های گوناگونی دارد، بهتر است این نکته را به پرسشگرمان یادآور شویم؛ البته نیاز نیست که ما همة پاسخ ها را ارائه دهیم. در این گونه موارد باید پاسخی عرضه کنیم که به ذهن مخاطب نزدیک تر و با ظرفیت علمی او مناسب تر باشد. در عین حال باید به وی گوشزد کنیم که این سوال، چندین جواب دارد؛ مثلاً اگر دختری پرسید : چرا حضرت علی (ع) سخنانی را در نکوهش زنان بیان فرموده است، می توانیم پاسخ آیه الله جوادی آملی را ارائه کنیم که می فرماید : این حدیث دربارة زنان همان دوران است که به خاطر نظام جاهلیت و ظلم مردان، از آموزش و رشد علمی و عقلی محروم بوده اند و منظور از این گونه احادیث، جنس زن نیست؛ یعنی این احادیث به یک قطعة خاص تاریخ اشاره دارد که بر اثر سنت های غلط جاهلی، زنان از کمترین حقوق انسانی خود محروم بودند و نمی‌توانستند در مسیر رشد و کمال حرکت نمایند. در نتیجه نمی توان این احادیث را به دیگر مقاطع تاریخ و زنان دیگر دو ران ها سرایت داد.
همچنین می توانیم پاسخ علامه شهید مرتضی مطهری را بیان کنیم که می فرماید : این گونه احادیث بیانگر نسبت عقل و احساس در زنان و مردان است. به این معنا که زنان، به خاطر بر دوش کشیدن مسؤولیت تربیت فرزندان، از عواطف بیشتری برخوردارند و مردان که عهده دار ادارة خانواده و اقتصاد خانواده اند، قدرت تدبیر و برنامه ریزی بیشتری دارند. پس نباید چنین احادیثی را مذمت زنان شمرد؛ بلکه باید آن ها را توصیف احساسات و عواطف زن‌ها تلقی کرد.
اگر درک پاسخ نخست برای مخاطب شما آسان تر است، آن را بیان کنید؛ ولی به وی یاد آور شوید که جواب های دیگری نیز در این زمینه وجود دارد. با این کار، وی در می یابد که پرسش او – حتی اگر پاسخ شما را نپذیرد – بالأخره جواب دارد و سؤال بی جوابی نیست.
ارجاع به منابع معتبر
در برخی موارد، سعی کنیم پاسخ را از روی منابعی که در اختیار داریم به پرسشگرمان ارائه دهیم؛ مثلاً اگر او پرسید : «فرستادن صلوات بر پیامبر هنگام شنیدن نام آن حضرت واجب است یا مستحب ؟» مسأله 1124 رساله را بیاورید و از روی کتاب برای او بخوانید که : «هر وقت انسان نام مبارک رسول الله (ع) را بگوید یا بشنود، مستحب است صلوات بفرستد.»
این نوع پاسخ دادن سه فایده دارد :
اول آنکه وی را به پاسخی که شما بیان می دارید مطمئن می سازد.
دوم آنکه شما راه پیدا کردن برخی پاسخ ها را نیز به وی می آموزید و به قول معروف، به جای دادن ماهی، ماهی گیری را به وی یاد می دهید.
سوم آنکه منابع معتبر را هم به او معرفی می نمایید.
البته ارجاع دادن به کتاب های معتبر هنگامی که زمان کافی برای پاسخ گویی ندارید بسیار لازم است.
برداشتی از سخنان استاد حیدری ابهری
