هر گونه گفت و گویی آن گاه به ثمر می نشیند که شما با مخاطب خود ارتباط برقرار کنید و در فضایی صمیمی حرف های همدیگر را بشنوید. این موضوع در کودکان و نوجوانان – به ویژه زمانی که آنان پرسشی را مطرح می سازند - اهمیت بیشتری دارد. امیر مؤمنان علی (ع) در نامة 31 نهج البلاغه، فرزند سی و چند سالة خود را با عبارت «یا بنی» (ای پسرم) مورد خطاب قرار می دهد و قبل از طرح دیگر مسائل، او را این گونه از عواطف خود بهره مند می‌سازد : «تو را دیدم که پاره ای از من هستی، بلکه دانستم که مرا همه جان و تنی، چنان که اگر آسیبی به تو ر سد به من رسیده و اگر مرگ به سر وقتت آید، رشتة زندگی مرا بریده. پس کار تو را چون کار خود شمردم و این اندرزها را به تو راندم تا تو را پشتیبانی بود.» در همین نامه، امام (ع) بیش از ده بار فرزندش را با عبارت «بنی» (پسرم) مورد خطاب قرار می‌دهد که نشان از اهمیت ارتباط عاطفی در زمان گفت و گوی موثر دارد.
اگر گفت و گوی شما با پرسشگرتان یک گفت و گوی خشک اداری باشد، چندان قرین توفیق نخواهد بود؛ زیرا فضای رسمی پرسش و پاسخ، او را از تلقی دقیق پاسخ محروم می سازد. ایجاد ارتباط با پرسشگر و برخورد صمیمانه با او، جسارت طرح پرسش های بعدی را به وی می دهد و اعتماد او را به پاسخ های شما بالا می برد. برای ایجاد فضای صمیمی، از این روش‌ها می توانید بهره ببرید :
الف) جای مناسب و آرامی را برای گفت و گو تعیین کنید. اساساً باید جای پرسشگر در زمان دریافت پاسخ، جای مناسبی باشد. روزی رسول خدا (ص) در حال سخنرانی بودند که دید یکی از حاضران در زیر آفتاب است. پیامبر (ص) به وی فرمان دادند که به سایه برود.
ب) نام او را از وی بپرسید؛ البته این روش دربارة پدران و مادران معنا ندارد. آنها می توانند به جای پرسیدن نام او، از کارهای روزانة فرزندشان و برنامه های درسی او سؤال کنند.
ج) پیش از ارائة پاسخ، با یک شوخی دوستانه، فضا را تغییر دهید. یکی از طلاب می گفت : «من به آیه الله بهجت عرض کردم : آقا اجازه می دهید سوالی بپرسم. فرمودند : آیا سوال تو کوتاه است ؟ عرض کردم : بله. فرمودند : آیا جوابش هم کوتاه است ؟ عرض کردم : بله. ایشان لبخندی زدند و فرمودند : تو از کجا می دانی ؟ و پس از این شوخی، سؤال مرا گوش کردند و پاسخ دادند.»
البته در پاسخ گویی کتبی، از روش های دیگری می توان بهره گرفت که به برخی از آن ها اشاره می کنم :
الف) استفاده از نام پرسشگر : در آغاز نامة 11 کتاب برایم از قرآن بگو از نام پرسشگر برای ایجاد ارتباط استفاده شده و چنین آمده است : «آقا مهدی ! آیا تا به حال دربارة معنای نام خودت فکر کرده ای ؟ آیا می دانی کلمة «مهدی» به چه معناست ؟ «مهدی» به معنی «هدایت شده» است. مهدی یعنی کسی که راه درست را پیدا کرده و به هدایت رسیده است. قرآن هم کتاب هدایت است. یعنی راه درست زندگی کردن را به ما می آموزد، پس چه خوب است تو هم که نامت «مهدی» است، با کتاب هدایت بیشتر آشنا شوی. اگر خوب قرآن را یاد بگیری و به آیه های آن عمل کنی، آن وقت نام مهدی (هدایت یافته) برای تو زیبنده‌تر و شایسته تر است.»
ب) استفاده از نام شهر : در نامة 13 کتاب برایم از قرآن بگو، پرسشگری از اهل شهر ری است، شروع نامه این گونه است : «ان شاء الله در پناه خدا سالم و سر بلند باشی و در کنار حرم حضرت عبدالعظیم، برای من و همکارانم نیز دعا کنی. امیدوارم قدر سرزمینی را که در آن زندگی می کنی، بدانی. شهر ری، یکی از بزرگ ترین مراکز علوم اسلامی در قرن های گذشته بوده و عالمان بسیاری را در خود پرورش داده است. همچنین مزار و مقبرة بسیاری از بزرگان دین و معنویت در شهر ری قرار دارد. عالم بزرگ شیعه شیخ صدوق، ابوالفتوح رازی، ملا علی کنی، رجبعلی خیاط و آیه الله شاه آبادی – استاد امام خمینی – از جمله بزرگانی هستند که در شهر ری به خاک سپرده شده اند. شهر شما همچنین در طول هشت سال دفاع مقدس ملت ایران در مقابل صدام و مزدورانش، شهدای بسیاری را تقدیم کرده که نام آن عزیزان، اکنون زینت بخش کوچه های شهر ری است.»
ج) استفاده از زمان پاسخ گویی : نامة 22 کتاب برایم از قرآن بگو نمونة جالبی از این روش ایجاد ارتباط است که این گونه آغاز شده است : «پاسخ های من وقتی به دستت می رسد که چند روزی بیش تر به ماه مبارک رمضان باقی نمانده و یا تازه این ماه عزیز فرا رسیده است. آمدن این ماه شریف را که بهار قرآن نام گرفته است به تو تبریک می گویم. قدر این ماه را بدان که ماه خوبی و مهربانی و دوستی و پرهیزگاری است. چه خوب است که در بهار قرآن، ارتباطت را با قرآن کریم بیش تر کنی. در ماه رمضان، دل انسان نرم تر می شود و برای فهمیدن آیه های قرآن آماده تر می گردد. این فرصت با ارزش را غنیمت بدان که «فرصت غنیمت است نباید ز دست داد.»
د) استفاده از سن مخاطب : نامة 24 کتاب «برایم از قرآن بگو» خطاب به یک دختر نه ساله نوشته شده و در آغاز آن چنین آمده است : «خوشحالم می بینم خواهر نه ساله ای مانند تو که به سن تکلیف رسیده است، این قدر علاقه دارد تا با قرآن آشنا شود و آن را خیلی زود یاد بگیرد. هر کس در هر سنی که باشد می تواند دوستی با قرآن را آغاز کند؛ اما آغاز این دوستی از کودکی و نوجوانی بهتر و زیباتر است ...»
هـ) استفاده از دست خط، نوع پرسش ها و دیگر موارد : دستخط پرسشگر، نوع پرسش های او و حتی نام مستعاری که برای خود برگزیده است نیز می تواند راهی برای ایجاد ارتباط باشد. در نامة 40 کتاب برایم از قرآن بگو خطاب به پرسشگری که نام مستعار F را برای خود برگزیده، این گونه آمده است : «چون نام خود را ننوشته بودی، من هم مجبور شدم با همان نام F که خودت انتخاب کرده ای، تو را مورد خطاب قرار دهم. شاید نامت فاطمه یا فریده یا فرهاد و یا فریدون باشد. در هر حال تفاوتی نمی کند. مهم این است که پرسش هایت اکنون پیش روی من است و من باید به همة آن ها پاسخ بدهم.»
برداشتی از سخنان استاد حیدری ابهری
