تـربـیت صحـیح فرزندان از ضروری تـرین وظایف والدین بـه شـمار می آید. انجـام دادن این وظیفـه مهم، حـسـاس و ظریف بـدون تـکیه بر دیدگاه های صاحبنظران آگاه و مطمئن ممکن نیست. ما معتقدیم که معصومان (علیهم السلام) در همه ابعاد هدایتی و تـربـیتـی، الگوهایی کامل و مطمئن بـه شمار می آیند و تـکیه بـر دیدگاه ها و رفتـارهای تربیتی آنان در مسیر تحقق وظیفه خطیر تربیت فرزندان، بهترین ره توشه است. معصومان( علیهم السلام) همه نور واحد بـوده، هدف مشترک داشتند؛ ولی به اقتضای موقعیت های گوناگون در سیره تربـیتی آنان دیدگاه ها و رفتارهای تـربـیتـی مختلفی بـه چشم می خورد. کنار هم نهادن مجموعه دیدگاه ها و رفتارهای تربـیتی آنان الگویی کامل از نظام تربیتی اسلام عرضه می کند.
در میان معصومان (علیهم السلام) امام حسین (ع) از موقعیت ویژه ای برخوردار است و این موقعیت به زندگی و سیره تربـیتـی آن حضرت بـرجستـگی خاصی بـخشیده است. این مقاله بـر آنست تا نکاتی از سیره تربـیتی آن حضرت را در دو بخش ارائه کند: بخش اول برخی نکات تربیتی است که تا پیش از حادثه کربـلا تحقق یافته و به ما رسیده است و بخش دوم نگاهی مستقل بـه حادثه عظیم کربلا و بیان نکات تربـیتی آن. ذکر این نکته مفید می نماید که از بـخش پـایانی عمرِ شریف حضرت – یعنی زمان وقوع حادثـه کربـلا – نکات تربیتی بیشتـری در دستـرس داریم. سبـب این امر دو چیز می تـواند باشد: نخست آنکه حـادثـه کربـلا بـه خـاطر بـی نظیر بـودن آن بـیش از سـایر حـوادث مورد تـوجـه سـیره نویسـان و مورخـان واقـع گردید و بنابراین اسناد بیشتری از آن در دسترس است که می توان از لابـلای آن نکات تربیتـی بـیشتـری کشف کرد؛ و دیگر آنکه در این مقطع از عمر شریف حـضرت، فرزندان و اهل بـیت او بـه طور مسـتـقیم همراهش بودند و در نتیجه زمینه بروز نکات تربـیتی بـیشتری فراهم بـوده است؛ و شاید این امر یکی از اسـرار پـافشاری امام بـر حـضور اهل بـیت در کربـلا بـوده است. از اینرو شایسته است پـژوهشگران عرصه تربیت اسلامی فرصت را غنیمت شمرده، حادثه کربلا را بـا توجهی عمیق تر از منظر تربـیت بـنگرند و نکات تربـیتی سودمندی را از آن استخراج کنند.
اظهار محبت به فرزندان امری درونی اسـت که خـداوند آن را در دل والدین بـه ودیعت نهاده است. اما آنچه در این میان مهم می نماید و آثار تربیتی در پی دارد ابـراز آن است. این امری اختیاری است و والدین و مربـیان می توانند در پـرتو آن زمینه تربـیت صحیح را فراهم آورند. چه بـسیارند والدینی که نسبت به فرزندان خود محبـت فراوان دارند اما آن را ابراز نمی کنند در حالی که محبـت وقتی سازنده و تـأثیر گذار خواهد بـود که فرد مورد محبـت از آن آگاهی یابـد. امام حسین (ع) بـه عنوان الگوی تـربـیتـی مطمئن و کامل، محبـت بـه فرزندان را از نیازهای ضروری آنان دانسته، در قالب های گوناگون بـه ابـراز آن می پـرداخـت. گاه بـا در آغوش گرفتـن و بـه سـینه چسبانیدن خردسالان، زمانی بـا بـوسیدن آنان و گاه بـا بـه زبـان آوردن کلمات شیرین و محبت آمیز. عبیدالله بن عتبه چنین می گوید: «نزد حـسـین بـن علی(ع) بـودم که علی بـن حـسـین(ع) وارد شـد. حسین(ع) (امام سجـاد(ع) را صدا زد، در آغوش گرفت و بـه سینه چسبـانید، میان دو چشمش را بـوسید و سپس فرمود: پدرم بـه فدایت باد،چقدر خوشبو و زیبایی!»
● تشویق فرزندان در برابر کار خوب آنان
یکی از شیوه های تربیتی مورد اتـفاق صاحبنظران عرصه تـعلیم و تربیت، شیوه کارآمد تشویق است. تشویق به جا و متناسب با فعالیت انجام شده، به ایجاد انگیزه در فرد منجر می شود و به تکرار و تقویت رفتار می انجامد. چـه بـسا فرزندان از ارزش و اعتـبـار صفات مثـبـت خـود آگاهی نداشتـه باشند؛ در نتـیجه بـه شخصیت حقیقی و تـوانمندی های مثبـت خویش پی نمی برند و خود را در مقایسه با دیگران ناچیز بـه شمار می آورند. از این رو والدین و مربیان بـاید ویژگی های مثبـت فرزندان را کشف و برجسته سازند و مورد ستایش و تشویق قرار دهند.
در فرهنگ اسلامی ـ که تربیت دینی و اخلاقی فرزندان در کانون تـوجه است بـر تـشویق فرزندان هنگام بروز رفتارهای دینی و بـرجسته کردن صفات اخلاقی و معنوی آنان بـسیار تـآکید شده است. امام سجاد(ع) فرمود: من بـه بیماری شدیدی مبتلا شدم. پدرم بر بالینم آمد و فرمود: «چـه خـواستـه ای داری؟ عرض کردم: دوست دارم از کسانی بـاشم که درباره آنچه خداوند بـرایم تدبـیر کرده، نپرسم. پدرم در مقابـل این جمله به من آفرین گفت و فرمود: تو مانند ابراهیم خلیلی؛ به هنگام گرفتاری جبرئیل نزدش آمد و پرسید: از ما کمک می خواهی؟ او در جواب فرمود: (دربـاره آنچه پـیش آمده) از خداوند سؤال نمی کنم. خداوند مرا کافی است و او بهترین وکیل است. در این حدیث ملاحظه می شود که امام حسـین (ع) در مقابـل پـاسـخ عارفانه و دلنشین فرزندش ـ که بـراساس ظاهر حدیث، سن و سال چندانی هم نداشت.ـ جمله «احسنت» را بـه کار بـرد و او را بـه «ابـراهیم خـلیل» تـشـبـیه کرد.
● اهمیت آموزش های دینی فرزندان و قدردانی از معلمان و مربـیان
در اسـلام دانش آموزی مورد اهتـمام شدید بـوده و رهبـران دینی پیروان خود را بـه آموزش و اندوختن دانش، بـه ویژه معارف دینی، تشویق کرده اند. بـراساس سخـنان معصومان(علیهم السلام)، معلمان و مربـیان، بـه خـصـوص آنان که در تـعـلیم آموزه های دینی می کوشـند، حـق بـزرگی بر جامعه دارند و باید تلاش صادقانه شان مورد قدردانی و سپاسگزاری قرار گیرد تا رغبت و انگیزه بـیشتری بـیابـند. مرحوم بـحرانی در حـلیه الابـرار از شیخ فخرالدین نجـفی ـ که از فضلا و زهاد بـودـ چنان نقل کرده که شخصی به نام عبدالرحمان در مدینه معلم کودکان بود و یکی از فرزندان امام حسین(ع) بـه نام «جعفر» نزدش آموزش می دید. معلم جمله «الحمدلله رب العالمین» را بـه جعفر تـعلیم داد. هنگامی که جـعفر این جـمله را بـرای پـدر قرائت کرد، حضرت معـلم فرزندش را فراخـواند و هزار دینار و هزار حـله… بـه او هدیه داد. وقتی حضرت به خاطر پـاداش زیاد مورد پـرسش قرار گرفت، در جواب فرمود: هدیه من بـرابـر بـا تـعلیم «الحـمدلله رب العالمین» اسـت.
