تربیت کودک مهدوی
نکات کلیدی در تربیت فرزند:
1- نیکی کردن به کودک و گرامی داشتن او:
کودک به محبت و احترام از سوی پدر و مادر و توجه به اطرافیان نیاز دارد. احساس محبوبیت تأثیر زیادی بر تمام جوانب زندگی کودک گذاشته موجب رشد عقلی و عاطفی و... می شود. از جمله مصادیق محبت، تشویق کردن به خاطر کار نیک است.
دیگر اینکه او را به نادانی متهم نکنند. گفتارش را نابخردانه نشمرند و او را به کار خارج از توان وادار نکنند. همچنین گفتن سخنان محبت آمیز مؤثر است.
در روایات آمده که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از کنار کودکانی گذشت و بر آنان سلام کرد.
2- تعادل میان نرمخویی و سخت گیری:
محبت به کودک نباید از حد خاص تجاوز کند و به حد افراط برسد. از طرف دیگر نباید به کودک آزاری منجر شود بلکه والدین باید برخورد مناسب داشته باشند و اعتدال و میانه روی در رفتارشان حاکم باشد.
امام کاظم (علیه السلام) در پاسخ به چگونگی برخورد با کودک فرمود: کودک را نزن و با او قهر کن اما قهری را طول مده. در این روایت امام (علیه السلام) والدین را به نرمخویی با کودک فرا خوانده و به اعتدال سفارش نموده است.
زیاده روی در توجه به کودک در بزرگسالی او تأثیر منفی گذاشته و از او فردی سست اراده می سازد. (1)
محبت به کودک بدان معنا نیست که از تربیت او غافل بمانید و اجازه بدهید هرکار خواست انجام دهد. اظهار محبت وسیله تربیت است. کودک باید بداند که در انجام کارهای زشت آزاد نیست و مؤاخذه خواهد شد. (2)
مهر و محبت خارج از حد نیاز موجب پرورش افرادی پرتوقع، از خود راضی، ضعیف و زودرنج است که در برخورد با ناملایمات زندگی دچار یأس و ناامیدی و در نهایت شکست می گردند. محبت های بی مورد پدر و مادر، شعله اعتماد به نفس کودک و استقلال طلبی اش را خاموش می کند. (3) یقینا چنین فردی نمی تواند در آینده منتظر امام زمان باشد و از سلامت روانی برخوردار نیست.
3- تقویت اعتماد به نفس:
تربیت کودکی که در آینده یاور امام زمان (عج الله تعالی فرجه الشریف) باشد نیاز به اعتماد به نفس و اراده دارد. نسپردن بعضی کارها به کودک موجب می شود که آنها احساس کنند موجودات ضعیفی اند و نمی توانند کاری را به تنهایی انجام دهند. مشارکت در امور منزل حس اعتماد به نفس را در کودک تقویت می کند. به کودک اجازه دهید بعضی کارها را خودش تجربه کند و به جای او تصمیم نگیرید تا با مشکلات زندگی روبه رو شود و در آینده از شکستها مأیوس و افسرده نگردد. چنین کودکی می تواند در نوجوانی و بزرگسالی موفق باشد. (4)
4- رعایت عدالت میان کودکان:
عدالت همه جوانب زندگی کودک را در بر می گیرد یعنی برآورده ساختن نیازهای مادی و معنوی مثل محبت، احترام و توجه.
در روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مردی که دو پسر داشت یکی را بوسید و دیگری را نه حضرت فرمود: چه خوب بود که میان آن دو به مساوات رفتار می کردی.
منظور از عدالت برقرار کردن، برتری ندادن کودکی بر دیگری نیست زیرا برخی کودکان از جاذبه های بیشتری نزد پدر و مادر برخور دارند. ترجیح دادن باید پنهانی باشد به طوری که فرزندان متوجه آن نشوند. بی عدالتی تأثیر منفی بر روان کودک می گذارد. مانند برادران یوسف که او را به خاطر کینه و دشمنی در چاه انداختند. (5)
5- کودک و بازی:
بازی کردن نیاز ضروری کودک است. کودک از راه بازی به رشد می رسد و خیلی چیزها مثل تعاون و همکاری را یاد می گیرد. بازی روان کودک را پر از شادی می کند و نیروی خلاقیت و ابداع را در او تقویت می نماید. بهترین بازی از نظر کودک بازی است که خودش آنرا انتخاب کند. بنابراین بهتر است پدر و مادر فقط اسباب بازیهای مورد نیاز کودک را فراهم نمایند و در انتخاب زمان و نوع بازی دخالت نکنند البته تا وقتی که بازی با اخلاق عمومی منافاتی نداشته باشد. (6) مثلا می توان از طریق اسم بازی، لقب های حضرت مهدی را به کودک آموخت. (مهدی- حجت- اباصالح)
بازی برای کودک ورزش است و عضلات را تقویت می کند. هوش و قوای عقلانی او را به کار می اندازد و او را به سوی زندگی اجتماعی و قبول مسئولیتها سوق می دهد. امام صادق (علیه السلام) فرمود: بچه ها را تا 7 سال آزاد بگذارید تا بازی کنند. (7)
6- تمتعات جنسی در مقابل کودک:
از جمله بدآموزیهای رفتاری که خطرات زیانبار به دنبال دارد، تمتعات جنسی والدین در حضور کودکان است. این مسئله آنقدر مهم است که در اسلام بهره گیری جنسی در مقابل شیرخوار نیز نهی شده است. بنابراین والدین موظفند حتی الامکان اتاق خواب خود را از اتاق کودک جدا کنند. (8)
7- تنبیهات کودک:
برخی از ضررهای تنبیه بدنی عبارتند از: کودک زورگویی و کتک زدن را می آموزد- نسبت به پدر و مادر کینه و عقده پیدا می کند- کتک موجب بیماریهای روانی می گردد- تنبیه بدنی غالبا بچه را اصلاح نمی کند.
یکی از دانشمندان می نویسد: یاد بگیرید که فرزندان خود را بدون به کار بردن تنبیه بدنی تربیت کنید. اسلام نیز تنبیهات بدنی را نهی کرده است. اما اگر راهی جز کتک نبود می توان به قدر ضرورت از آن استفاده کرد.
مثلا طبق روایتی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می توان در سن 7 سالگی کودک را با کتک به نماز خواندن وادار کرد. البته باید توجه داشت که زدن به حدی نباشد که موجب پرداخت دیه و جریمه شود.
تنبیه غیربدنی مانند حبس کردن بچه در اتاق تاریک یا زیرزمین، اسباب ترس کودک را فراهم می کند اما بعضی تنبیهات ضرری ندارد مانند قهر کردن محروم کردن از تفریح، کم کردن پول تو جیبی. نکته مهم این است که تنبیه به صورت حساب شده و گاهی صورت گیرد تا برای کودک بی اثر نشود. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: زیاده روی در ملامت و سرزنش باعث لجاجت می شود. (9)
نتیجه:
از وظایف مهم والدین، تربیت کودک بر اساس باورهای دینی است که در روایات به آن تاکید شده است. کودک فطرتا گرایش به خدا دارد اما باید در مسیر صحیح هدایت شود. برای راغب کردن کودک به مسائل دینی و عبادی لازم است اولا پدر و مادر خودشان عمل کننده باشند ثانیا در این زمینه سخت گیری نکنند تا فرزند دلزده نشود. همچنین محبت به کودک باید در حد اعتدال باشد تا در آینده فردی با اراده و موفق گردد.
پیشنهاد:
با توجه به اینکه در جامعه امروز فرزند سالاری رواج پیدا کرده و عوامل انحراف و گمراهی بیشتر شده باید برای تربیت صحیح فرزندان برنامه ریزی شود. مثلا از طریق تشکیل کلاس آموزشی و برگزاری جلسات برای مادران یا با استفاده از مشاوره در زمینه تربیت کودک، نمایش فیلم و... می توان کودکانی پرورش داد که در آینده افرادی قوی و با اراده بوده در برابر مشکلات زندگی ناامید نشوند و تحت تأثیر عوامل انحرافی جامعه قرار نگیرند. همچنین از طریق ارائه بازیهای مفید می توان کودک را با معارف دینی مخصوصا امامت حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) آشنا کرد.
تهیه و تنظیم: لایقه سیدی هاشمی
پی نوشت:
1. مائده رضایی، همان، ص 67. به نقل از بحارالانوار، ج 23، ص 114.
2. ابراهیم امینی، همان، ص 104.
3. عباس اسماعیلی یزدی، فرهنگ تربیت، ص 300.
4. ابوالفضل بیرقی و صدیقه ایلان داغی، همان، ص 97.
5. مائده رضایی، همان، ص 75، به نقل از مکارم اخلاق ص 221.
6. همان، ص 83.
7. ابراهیم امینی، همان، ص 120
8. عباس اسماعیلی یزدی، همان، ص 323.
9. ابراهیم امینی، همان ص 284.
